دندان عقل نهفته چیست و چرا باید جراحی شود؟

دندان عقل نهفته به دندان عقلی گفته می‌شود که به دلیل نبودن فضای کافی در فک به صورت پنهان و نهفته در دهان رشد می‌کند. نهفتگی دندان عقل می‌تواند سبب بروز مشکلاتی برای سایر دندان‌ها و سلامتی دهان شود. در این مقاله، به بررسی علائم دندان عقل نهفته، تصمیم برای کشیدن یا جراحی آن، جراحی و هزینه‌های مربوط به آن و همچنین تاثیر دندان عقل نهفته در درمان ارتودنسی می‌پردازیم. تا پایان با ما همراه باشید.

آشنایی با دندان عقل

دندان عقل، یا به عبارتی “دندان مولر سوم” همان دندانی است که در انتهایی‌ترین بخش فک بالا و پایین قرار می‌گیرد. هر انسان معمولا چهار دندان عقل دارد. دندان‌های عقل مانند سایر دندان‌ها در داخل حفره‌ای کوچک در استخوان فک بالا و پایین تشکیل شده و شروع به رشد می‌کنند. دندان عقل آخرین دندان جدید هر فرد است و شکل گیری و رشد آن از سن 9 سالگی آغاز می‌شود. ابتدا، تاج‌های این دندان‌ها شروع به رشد می‌کنند و در حدود سن ۱۴ سالگی به طور کامل تشکیل می‌شوند. در انتهای دوران نوجوانی یعنی حدود ۱۸ تا ۱۹ سالگی، زمانی که ریشه‌ها به طور کامل شکل‌ گرفته‌اند، دندان‌های عقل شروع به خروج از بین استخوان‌ها کرده و به سمت داخل دهان حرکت می‌کنند.

اگر استخوان فک فرد به اندازه کافی بزرگ بوده و جای خالی برای دندان عقل خالی باشد، این دندان بدون دردسر در این فضا رشد می‌کند. دندان عقل زمانی که به طور کامل از استخوان فک خارج شود می‌تواند مانند سایر دندان‌های مولر در عمل جویدن شرکت کند.

دندان عقل نهفته چیست؟

همانطور که اشاره شد اگر استخوان فک جای کافی برای قرارگیری دندان عقل داشته باشد این دندان به طور طبیعی رشد کرده و در کنار سایر دندان‌ها قرار می‌گیرد. اما معمولا جای کافی برای رشد و تراز بندی مناسب این دندان‌ها وجود ندارد. بنابراین دندان عقل در داخل استخوان فک محبوس شده و به صورت نهفته باقی می‌ماند که به آن دندان عقل نهفته می‌گویند.

دندان عقل نهفته اگر در زمان مناسب از دهان خارج نشود با وارد کردن فشار به دندان مولر مجاور خود مشکلاتی مانند درد، التهاب، عفونت و اختلال در تراز بندی سایر دندان‌ها را به وجود می‌آورد.

انواع دندان عقل نهفته

دندان عقل نهفته با توجه به جهت رشد و قرار گیری تاج آن انواع مختلفی دارد:

• نهفتگی مزیال: در نهفتگی مزیال، تاج دندان عقل در زمان رشد به سمت جلوی دهان زاویه پیدا می‌کند. این نوع نهفتگی بسیار شایع بوده و با علائمی مانند درد، تورم و عفونت در ناحیه دهان همراه است.
• نهفتگی دیستال: در نهفتگی دیستال تاج دندان عقل در زمان رویش به سمت پشت دهان زاویه پیدا می‌کند. این نوع نهفتگی نادر است و در صورت بروز با علائمی مانند درد، تورم، عفونت و آسیب به دندان‌های مجاور همراه است.
• نهفتگی افقی: در نهفتگی افقی، دندان عقل به شکل افقی رشد کرده و به طور کامل زیر خط لثه باقی می‌ماند.
• نهفتگی عمودی: در نهفتگی عمودی دندان عقل به طور کاملا عمودی و در جهت صحیح رشد می‌کند اما خط لثه بیرون نمی‌زند.

هر یک از انواع نهفتگی دندان عقل ممکن است در بافت نرم یا بافت سخت رخ دهد. نهفتگی بافت نرم یعنی دندان از بافت استخوانی فک عبور کرده اما در لثه باقی مانده است. نهفتگی بافت سخت یعنی دندان عقل در در همان بافت سخت استخوان فک که محل تشکیل دندان است گیر افتاده و به طور کامل توسط استخوان فک و لثه پوشانده شده است.

آیا همه افراد دندان عقل دارند؟

به طور معمول اغلب افراد 4 دندان عقل دارند: 2 دندان عقل در فک بالا و دو دندان عقل در فک پایین. اما همه افراد این چهار دندان رشد نمی‌کند. یعنی برخی افراد یک، دو یا سه دندان عقل دارند و برخی اصلا این دندان ندارند. نداشتن دندان عقل ممکن است مربوط به ژن‌های فرد باشد یا اینکه دندان عقل تشکیل شده و رشد کرده اما به صورت نهفته باقی مانده است. دندان عقل گاهی سال‌ها در استخوان فک پنهان می‌ماند.

برخی تحقیقات نیز تکامل انسان را دلیل نداشتن دندان عقل می‌دانند. یعنی با بزرگ شدن اندازه مغز طی هزاران سال، جمجمه دیگر فضایی برای جای دادن یک مغز بزرگ و چند دندان اضافه ندارد. در واقع تغییر تدریجی ساختار فک، اجازه رشد را به دندان مولار سوم نمی‌دهد و انسان جدید تنها دو دندان مولار خواهد داشت.

علائم دندان عقل نهفته

معمولا تا سن 14 سالگی همه دندان‌ها (به جز دندان‌های مولار سوم) به طور کامل رشد کرده و در حفره دهان جای می‌گیرند. میانگین سن رویش دندان عقل 20 سال است و نهایتا تا 35 سالگی باید رشد دندان‌‌های عقل کامل شده باشد. اگر تا این سن هیچ علائم و نشانه‌ای از رویش دندان عقل بروز نکرده باشد احتمال نهفتگی دندان عقل وجود دارد.

به طور کلی علائم دندان عقل نهفته فک بالا و دندان نهفته فک پایین شبیه هم بوده و شامل موارد زیر است:

• درد و تورم در منطقه اطراف دندان
• درد، تورم و قرمزی لثه
• درد استخوان فک
• التهاب و خارش لثه در محل دندان عقل نهفته
• تورم شدید در ناحیه گونه
• دشواری باز و بسته کردن دهان
• سردردهای مزمن
• درد گوش
• درد چشم
• درد در ناحیه گلو
• اختلال موقتی در بینایی
• بهم ریختگی دندان‌ها
• درد فشاری در دهان و دندان مولر دوم

اگر تا سن 25 سالگی هیچ یک از این علائم را تجربه نکردید، ممکن است دندان عقل شما اصلا تشکیل نشده باشد. برای اطمینان از وجود یا عدم وجود دندان عقل نهفته به دندانپزشک مراجعه کنید. دندانپزشک با تهیه عکس رادیولوژی نهفتگی دندان عقل یا عدم وجود آن را بررسی می‌کند. با تشخیص و خارج کردن به موقع دندان عقل می‌توان از عوارض نهفتگی دندان عقل پیشگیری کرد.

آیا دندان عقل نهفته را باید کشید؟

تصمیم برای کشیدن دندان عقل نهفته بستگی به شرایط آن و توصیه‌های دندانپزشک دارد. در صورتی که دندان عقل نهفته باعث عفونت مزمن، درد شدید، فشار به دندان‌های کناری یا مشکلات ارتودنسی شود، احتمالا باید آن را بکشید.

در ادامه برخی از دلایلی که کشیدن یا جراحی دندان عقل نهفته ضروری می‌کند بیان کرده‌ایم:

1. احساس درد

در برخی از موارد دندان عقل نهفته منجر به درد عصبی می‌شود. این نوع درد، گاهی به صورت خفیف و گاهی با شدت بالا به سایر مناطق سر و گردن گسترش می‌یابد.

علائم این نوع درد می‌تواند شامل سردرد، احساس درد در ناحیه گوش، درد در گردن و گلو و همچنین درد در دندان‌های فک پایین باشد. احتمال درد در صورت و نواحی دندان‌های فک بالا نیز به وجود آید. در این حالت معمولا داروهایی که برای درمان دندان درد مصرف می‌شود تاثیری در کاهش درد ندارند.

2. کشیدن دندان عقل نهفته به دلیل عفونت لثه

این وضعیت در اطراف دندان‌های عقل نهفته بسیار شایع است. زیرا به علت دشوار بودن مسواک زدن دندان‌های آخرین عقبی، ذرات غذایی و باکتری‌ها به سهولت در ناحیه پشت دندان‌های مولر دوم جمع شده و باعث آغاز عفونت و ورم لثه در اطراف تاج دندان‌های عقل نهفته می‌شوند. در این وضعیت، بافت‌های لثه به طور کامل متورم شده و با درد شدیدی همراه می‌شوند. برخی افراد به اشتباه فکر می‌کنند این درد به علت رشد و خارج شدن دندان عقل از لثه است.

3. آسیب به دندان‌های دیگر، دلیل کشیدن دندان عقل

معمولا دندان عقل نهفته یک فشار ثابت را به پشت دندان مولر دوم ایجاد می‌کند. در صورتیکه این فشار به مدت طولانی وجود داشته باشد، بدون اینکه شما درد خاصی را احساس کنید باعث تخریب دندان مولر دوم می‌شود.

4. بوی بد دهان یا طعم بد دهان

دندان عقل نهفته با ایجاد عفونت لثه و آسیب به دندان مجاور، باعث ایجاد بوی بد و نامطبوع در دهان می‌شود. به همین دلیل، دندانپزشکان معتقدند که این دندان قبل از اینکه به دندان‌های دیگر و دهان آسیب وارد کند، باید تحت درمان قرار گیرد تا بوی بد دهان باعث آزار خود فرد و اطرافیان نشود.

5. پوسیدگی دندان

گاهی اوقات نیز دندان عقل پنهان هیچ مشکلی در رویش ندارد. اما از آن جایی که در انتهای دندان‌ها قرار گرفته و به خوبی تمیز نمی‌شود، بیشتر در معرض پوسیدگی و ایجاد بیماری‌های لثه‌ای قرار دارد.

6. مشکلات سینوسی

دندان عقل پنهان با ایجاد مشکلاتی در فک بالا، در برخی موارد می‌تواند فشاری روی حفره سینوسی اعمال کند. این فشار ممکن است باعث درد سینوسی، ایجاد احتقان یا ایجاد سردرد شود.

7. کشیدن دندان عقل نهفته به دلیل عفونت استخوان

در صورتی که عفونت لثه درمان نشود، احتمال پخش عفونت به دندان عقل نهفته در داخل استخوان وجود دارد و این مشکل ممکن است منجر به تخریب دندان و همچنین استخوان فکی اطراف آن شود. اگر عفونت استخوانی عمیق باشد، می‌تواند به مدت طولانی بدون تشخیص و احساس بیمار پیشرفت کند. حتی ممکن است این نوع عفونت به دندان مجاور دندان عقل نیز گسترش یافته و باعث شود که بیمار به ناچار دندان مجاور دندان عقل خود را نیز از دست بدهد.

8. حساسیت دمایی

حساسیت به گرما و سرما در ناحیه انتهای فک نشانه دیگری برای کشیدن دندان عقل است؛ این حساسیت ها در دندان عقل نسبت به سایر دندان بیشتر است و باعث اذیت شدن افراد و ایجاد درد می شود.

9. عفونت در نواحی گونه یا گردن

متورم شدن صورت همراه با تب بالا، مشکل در باز کردن دهان یا جویدن غذا می‌تواند نشانگر وجود عفونتی در گونه یا گردن شما باشد از دندان عقل نهفته نشات می‌گیرد.

10. کیست دهان

در صورتی که دندان عقل نهفته درمان نشود، در طول زمان باعث تشکیل کیست‌ (کیسه‌های پر از مایع) در داخل دهان شما شده و به ساختارهای دندان، فک و عصب اطرافش آسیب می‌زند.

11. بهم ریختگی دندان‌ها

از آنجایی که دندان‌های عقل معمولا فضای کافی برای رشد خود ندارند، رشد آن‌ها به کندی انجام شده و باعث تغییر شکل دندان‌های دیگر می‌شوند. به عبارت دیگر، در افرادی که دندان‌های عقل به صورت پنهان رشد می‌کنند، ناهماهنگی در ترتیب دندان‌های دیگر مشاهده خواهد شد. از این رو کشیدن دندان عقل نهفته در ارتودنسی بسیار مهم است و حتما باید انجام شود.

12. درمان قبل از پروتز

قبل از رسیدن بیمار به سن پیری یا قبل از قرار دادن پروتز در دندان، ضروری است که دندان‌های عقل نهفته خارج شوند. زیرا این دندان‌های نهفته ممکن است به دلیل تحلیل استخوان به سطح ریج (ridge) نزدیک شده و باعث تراکم بافت نرم میان دندان‌های نهفته و دندان مصنوعی شود. این اتفاق منجر به آسیب‌ زدن به بافت نرم بین این دو و بروز التهاب و عفونت مکرر در این منطقه می‌شود.

راه‌های درمان دندان عقل نهفته چیست؟

با توجه به دلایل گفته شده، باید راهکار درمانی برای فردی که مشکل نهفتگی دندان عقل دارد مشخص شود. به صورت کلی با روش های مختلف باید دندان یا دندان های عقل نهفته را خارج کرد تا مشکلات ناشی از آن ادامه دار نشود.

با توجه به شرایط دندان عقل نهفته، دندانپزشک ممکن است یکی از راه‌های زیر را برای درمان آن در نظر بگیرد:

کشیدن دندان عقل نهفته

اگر دندان عقل نیمه نهفته باشد یا به ‌طور کامل خود را به سطح لثه رسانده باشد، دندانپزشک به شما پیشنهاد می‌دهد که دندان عقل خود را بکشید. روش و دشواری این عمل با توجه به شرایط دندان هر فرد متفاوت است. کشیدن دندان عقل فک بالا نسبت به فک پایین به طور عمومی آسان‌تر است. اما جزئیات دقیق این عمل بستگی به شرایط خاص هر بیمار دارد و دندانپزشک یا جراح دهان و دندان به ‌طور دقیق‌تر درباره‌ این موضوع به شما توضیح می‌دهد. کشیدن به موقع دندان عقل بهترین روش برای جلوگیری از پوسیدگی دندان و آسیب به سایر دندان‌ها است.

جراحی دندان عقل نهفته

درصورتی که دندان عقل به طور کاملا نهفته باشد جراحی تنها راه چاره است. روند جراحی دندان عقل نهفته فک بالا و دندان عقل نهفته فک پایین تفاوت چندانی باهم ندارد شامل مراحل زیر است:

• ابتدا محل جراحی با روش بی حسی موضعی، کاملا بی حس می‌شود. افرادی که فوبیای دندانپزشکی دارند می‌توانند از دندانپزشک بخواهند که جراحی دندان عقل را تحت خواب عمیق برایشان انجام دهد.
• بعد از بی حسی، دندانپزشک با استفاده از تجهیزات جراحی، تمام بافت نرم و استخوانی که روی دندان عقل قرار دارد را برمی‌دارد.
• سپس از ابزارهای مخصوص برای شل کردن و جدا کردن دندان از بافت پیوندی حفره دندانی استفاده می‌کند.
• پس از اینکه دندان به اندازه کافی لق شد، جراح با استفاده از انبری به نام فورسپس، دندان را خارج می‌کند. در این مرحله ممکن است کمی فشار به به لثه و استخوان فک شما وارد شود.
• جراح برای بیرون کشیدن دندان، ممکن است بخواهد آن را بشکند و شکستن آن معمولا با صدایی همراه است که در واقع نمایانگر فرآیند طبیعی آزاد شدن دندان است.
• بعد از خارج کردن کامل دندان عقل، دندانپزشک بافت‌ها را بخیه می‌زند تا روال ترمیم جای دندان در فک و لثه سریع‌تر انجام شود.
• در انتها بیمار باید مراقبت‌های پس از جراحی را به دقت رعایت کند تا فرآیند بهبودی به خوبی پیش برود.
• در هیچ یک از مراحل جراحی دندان عقل نهفته فرد درد و ناراحتی را حس نمی‌کند.

هزینه جراحی دندان عقل نهفته

هزینه جراحی دندان عقل نهفته بستگی به عوامل متعددی از قبیل تعداد دندانی که باید جراحی شود، شرایط و زاویه دندان، وضعیت بافت و لثه‌ای که بر روی دندان عقل نهفته قرار دارد، میزان پیچیدگی جراحی، تجهیزات و داروهای مورد نیاز دارد.

برای تعیین دقیق این هزینه کشیدن دندان عقل نهفته و جراحی آن، ابتدا باید وضعیت دندان توسط دندانپزشک شود. در واقع نمی‌توان هزینه ثابتی برای جراحی دندان عقل نهفته بیان کرد.

مراقبت‌های بعد از کشیدن دندان عقل نهفته

رعایت نکات زیر به بهبود سریع‌تر محل جراحی و پیشگیری از عفونت و سایر عوارض کمک می‌کند:

• در طی ۲۴ ساعت اول پس از جراحی از تف کردن آب دهان اجتناب کنید.
• در صورت احساس درد، از مسکن‌هایی که توسط دندانپزشک تجویز شده استفاده کنید.
• مشاهده خونریزی از محل جراحی دندان عقل و نیز کمی ورم پس از جراحی، طبیعی است. بهتر است یک تکه گاز استریل را روی منطقه زخمی قرار داده و تا یک ساعت فشار دهید.
• نباید پانسمان روی زخم را تغییر دهید، زیرا این کار از لخته شدن خون در محل جراحی جلوگیری می‌کند.
• می‌توانید دهان خود را با محلول آب و نمک رقیق شستشو دهید.
• در طول این دوره، از نی برای نوشیدن مایعات استفاده نکنید.
• تا بهبودی محل جراحی از انجام فعالیت‌های بدنی شدید و ورزش‌های سنگین پرهیز نمایید.

کشیدن دندان عقل در ارتودنسی

یکی از شرایطی که کشیدن دندان عقل را ضروری می‌کند زمانی است که فرد برای اصلاح بهم ریختگی دندان‌ها به درمان ارتودنسی نیاز دارد. همانطور که گفته شد دندان عقل با وارد کردن فشار به دندان‌های دیگر باعث بهم ریختگی آن‌ها می‌شود. همچنین در حضور دندان عقل، فضای کافی برای جابجایی دندان‌ها و قرارگیری آن‌ها در موقعیت صحیح وجود ندارد. در این شرایط معمولا متخصص ارتودنسی کشیدن دندان عقل را ضروری می‌داند. در واقع کشیدن دندان برای ارتودنسی روشی برای ایجاد فضای کافی برای اصلاح جایگاه دندان‌های نامرتب است.

حتی اگر دندان عقل به صورت نهفته باشد باید قبل از درمان ارتودنسی خارج شود. زیرا ممکن است در حین درمان ارتودنسی یا بعد از آن از لثه خارج شده و مجددا نظم دندان‌ها را بهم بریزد. از این رو کشیدن دندان عقل در ارتودنسی یکی از عوامل مهم تاثیرگذار در موفقیت این روش درمانی است.

دندان عقل چه مدت نهفته می‌ماند؟

برخی افراد با وجود دندان عقل نهفته هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌ها با هیچ مشکلی مواجه نمی‌شوند. اما در صورت بروز هرگونه مشکل، ممکن است نیاز به جراحی یا کشیدن آن داشته باشند. توصیه می‌شود قبل از اینکه رویش دندان عقل شما را به دردسر بیندازد، به طور مرتب به دندانپزشک مراجعه کرده و از وضعیت رویش دندان‌های عقل خود مطلع شوید. با این کار می‌توانید دندان عقل را در بهترین زمان از دهان خارج کرده و از عوارض احتمالی آن پیشگیری کنید.

کلام آخر

دندان عقل نهفته به دلیل نداشتن فضای کافی برای رشد، با وارد کردن فشار به دندان‌های مجاور موجب آسیب به آن‌ها و ایجاد مشکلات مختلف دهان و دندان می‌شود. بهترین راه برای جلوگیری از عوارض دندان عقل نهفته خارج کردن به موقع آن است. تصمیم برای کشیدن یا جراحی دندان عقل نهفته به تشخیص دندانپزشک یا متخصص جراحی دهان و دندان بستگی دارد. در صورتی که دندان‌های شما نیاز به ارتودنسی دارد، نقش دندان عقل نهفته در موفقیت این فرآیند نیز مهم است. از این رو، قبل از شروع درمان ارتودنسی مشورت با متخصص ارتودنسی در مورد کشیدن دندان عقل امری ضروری است.