پوسیدگی دندان، مینا را که سطح سخت خارجی دندان محسوب میشود، از بین می‌برد و تخریب‌اش می‌کند. با پیشرفت پوسیدگی دندان (tooth decay) و نفوذ آن به لایه‌های عمیق‌تر، حفره (cavity) یا اصطلاحا کرم‌خوردگی ایجاد میشود، و عملا با خرابی دندان مواجه خواهیم بود.
اگر برای درمان پوسیدگی دندان به موقع اقدام نکنیم، باید منتظر مشکلاتی بیشتری در سلامت دندان‌ها و دهان باشیم. البته که درمان‌هایی هم هستند که می‌توانند به جلوگیری از علت پوسیدگی دندان کمک کنند، یا مانعِ گسترش آن شوند.
در ادامه ضمن تعریف دقیق این عارضه‌ی رایج، دلایل، نشانه‌ها و روش‌های درمان دندان خراب را بررسی می‌کنیم.
پوسیدگی دندان چیست؟
گفتیم که پوسیدگی باعث از بین رفتن مینای دندان میشود. و وقتی مینا در اثر پوسیدگی دچار فرسایش شود، در دندان حفره(هایی) ایجاد میشود.
برای درک بهتر پوسیدگی دندان، باید ساختار آنها را بهتر بشناسیم. دندان‌ها از سه لایه تشکیل شده‌اند:
- مینا: مینا لایه بیرونی و سخت دندان است که از لایه‌های داخلی آن محافظت می‌کند. مینای دندان سلول زنده ندارد، و سخت‌ترین ساختار در بدن محسوب میشود.
- عاج: عاج دومین لایه دندان است. وقتی مینا به دلیل خرابی دندان آسیب ببیند، عاج اصطلاحا بی‌دفاع می‌ماند. وضعیتی که باعث میشود تا غذای سرد و گرم دندان را تحریک کنند، و باعث ایجاد درد و حساسیت در دندان شود.
- پالپ: پالپ مرکز دندان است. رگ‌های خونی، اعصاب و بافت همبند در پالپ هستند.
بنابراین، پوسیدگی و خرابی دندان می‌تواند درجه‌ها و شدت‌های مختلفی داشته باشد. آسیب ناشی از انواع پوسیدگی دندان می‌تواند از ساییدگی مینا تا آبسه‌های دردناک در پالپ متغیر باشد.
علت پوسیدگی دندان؛ دندان چگونه پوسیده میشود؟
پوسیدگی و خرابی دندان به دلیل تجمع پلاک روی دندان اتفاق می‌افتد. پلاک یک لایه چسبنده از باکتری است که روی دندان‌ها تشکیل می شود. وقتی غذای شیرین یا نشاسته‌ای می‌خورد، باکتری‌های موجود در پلاک اسیدهای تولید می‌کنند که به مینای دندان حمله می‌کند.
با گذشت زمان، این اسیدها مواد معدنی را از ساختار دندان خارج می‌کنند، مینای دندان را می‌سایند و باعث خرابی دندان و نهایتا ایجاد حفره می‌شوند.
نشانه‌ها و علائم پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان بسته به شدت آسیبِ ایجادشده می‌تواند متفاوت باشد. طبق تحقیقاتی که تا به حال انجام شده، برخی از افراد ممکن است در مراحل اولیه خرابی دندان هیچ نشانه‌ای را احساس نکنند.
با این حال، با پیشرفت این عارضه، علائم پوسیدگی دندان معمولا به شکل‌های زیر خود را نشان می‌دهند:
- حساسیت دندان به غذاهای شیرین، گرم یا سرد
- درد مداوم دندان
- لکه‌های سفید یا تیره (قهوه‌ای و مشکی) روی دندان‌ها
- بوی بد دهان
- شل شدن پر کردگی‌ها
- ایجاد حفره‌های دندانی (که بعضا قابل مشاهده‌اند)
- گیر کردن مواد غذایی در دندان‌ها
- مشکل در گاز زدن برخی غذاها
- آبسه دندان که باعث درد، ورم صورت یا تب میشود
انواع پوسیدگی دندان؛ ۶ کلاس خرابی دندان
حفره‌هایی که از آنها صحبت کردیم، در ۶ کلاس یا مرحله طبقه‌بندی می‌شوند:
کلاس یک (پوسیدگی سطحی و قابل مشاهده)
همان‌طور که از نام آن هم مشخص است، در این حالت، دندانپزشک شما می‌تواند به راحتی بافت پوسیده روی دندان را ببینید. این کلاس شامل حفره‌های روی سطوح جویدنی دندان‌های عقب مانند دندان‌های آسیاب و پرمولر و پوسیدگی در سطوح جلویی یا عقبی دندان‌های جلویی میشود.
کلاس دو (پوسیدگی سطحی و غیر قابل مشاهده)
این حفره‌ها بین دندان‌های آسیاب و پرمولر ایجاد می‌شوند، و تنها با معاینه دندان‌ها نمی‌توان تشخیص‌شان داد. یکی از دلایلی که دندانپزشک‌ها پیش از هرچیز عکسبرداری را تجویز می‌کنند، شناسایی مشکلاتی از جمله همین انواع پوسیدگی دندان از کلاس دو است.
کلاس سه (پوسیدگی بین دندانی)
این پوسیدگی بین دندان‌های جلو رخ می‌دهد، بدون اینکه لبه‌ها (سطحی که برای گاز زدن به کار می‌رود) را درگیر کند. مانند کلاس قبل، پوسیدگی بین دندانی هم با چشم قابل دیدن نیست.
کلاس چهار (پوسیدگی دندان تا لبه)
این نوع خرابی دندان هم بین دندان‌های جلویی اتفاق می‌کند، با این تفاوت که لبه‌ها هم درگیر می‌شوند.
کلاس پنج (پوسیدگی تا خط لثه)
در پوسیدگی‌هایِ کلاس پنج، حفره‌ها جلو یا پشت دندان‌های جلو یا عقب نزدیک خط لثه ایجاد می‌شوند. اکثرا این کلاس را با عنوان پوسیدگی دندان از کنار لثه می‌شناسند که ممکن است منجر به بیماری های لثه نیز بشود.
کلاس شش (پوسیدگی گسترده)
انواع پوسیدگی دندان در کلاس شش در سطح بالایی دندان‌ها، لبه‌های چهار دندان جلویی بالا و پایین، یا نوک دندان‌های عقبی ایجاد می‌شوند.
چه کسانی (بیشتر) در معرض خرابی دندان هستند؟
طبق باور عمومی، علت پوسیدگی دندان بیشتر کودکان و افراد مسن را تهدید می‌کند. کودکان به دلیل تمایل‌شان به غذاهای خاص (مثلا شیرینی‌جات) و اینکه تعهدشان به روتین‌های بهداشتی کمتر است؛ و افراد مسن به دلیل تحلیل لثه و نمایان شدن ریشه‌ها. لایه محافظ ریشه‌ها هم سمنتوم است که از مینای دندان نرم‌تر است. همین می‌تواند دندان را بیشتر مستعد پوسیدگی کند.
اما پوسیدگی دندان می‌تواند افراد در هر سنی را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال، شانس برخی افراد برای داشتن دندان خراب بیشتر است. مثلا اشخاصی که …
- بهداشت دهان و دندان (و حتی رژیم غذایی) خود را جدی نمی‌گیرند.
- دندان‌های خود را دوبار در روز با خمیر دندان حاوی فلوراید مسواک نمی‌زنند.
- دندان‌های نامنظمی دارند که تمیز کردن‌شان آسان نیست.
- به دلیل ژنتیک یا بیماری مینا دندان‌شان ضعیف‌تر است.
- دهان خشکی دارند (این مسئله می‌تواند از عوارض برخی داروها باشد).
- دچار رفلاکس معده به مری (رفلاکس اسید) هستند.
- اختلالی مانند بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی دارند.
- به دندان‌شان ضربه شدیدی خورده است.
- لثه‌هایشان دچار التهاب و بیماری است.
- عادت به استعمال دخانیات دارند.
پوسیدگی دندان کودکان
همان‌طور که بالاتر توضیح دادیم، شاید علت پوسیدگی دندان از فرد به فرد تفاوت‌هایی داشته باشد. اما شما هم به اندازه کودک‌تان در معرض این خطر هستید.
پوسیدگی دندان کودک شما معمولا ابتدا خود را به شکل یک لکه سفید نشان می‌دهد. اگر به همین لکه سفید رسیدگی نشود، پوسیدگی از سطح دندان به عمق آن پیشرفت کرده و رنگ لکه تیره‌تر خواهد شد.
برای اینکه کودک‌تان دچار خرابی دندان نشود، به عادات غذایی‌اش جهت دهید. همچنین، به او آموزش دهید که چگونه دندان‌هایش را به درستی تمیز کند (دوبار در روز، مخصوصا قبل از خواب). هر دندانپزشکی می‌تواند نحوه انجام این کار را به شما نشان دهد.
نکته: مراقبت از دندان‌های شیری پیش از رشد آنها، با پاک کردن لثه‌های کودک آغاز میشود. و وقتی دندان‌ها ظاهر شدند، مسواک زدن باید تبدیل به روتین شود. برای جلوگیری از پوسیدگی دندان کودکان، باید از خمیر دندان مخصوصِ کودکان استفاده کنید. مطالعه نحوه استفاده از آن را هم فراموش نکنید.
با وجود آشنایی با کلاس‌های پوسیدگی، خرابی دندان‌های آسیاب بیشترین توجه را به خود جلب می‌کند. در ادامه پوسیدگی دو گروه دیگر از دندان‌ها بررسی می‌کنیم.
پوسیدگی دندان جلو
برای بزرگسالان، علت پوسیدگی دندان جلو با علت پوسیدگی سایر دندان‌ها تفاوتی نمی‌کند. اینجا هم پوسیدگی معمولا به دلیل عدم رعایت صحیح بهداشت دهان و دندان (مسواک زدن و نخ دندان کشیدن) و رژیمی پر از خوراک‌ها و نوشیدنی‌های شیرین و اسیدی ایجاد میشود. البته برخی شرایط پزشکی و ارثی هم می‌توانند این عارضه را تشدید کنند.
اما برای کودکان، علت پوسیدگی دندان جلو معمولا استفاده نادرست از شیشه شیر است. بیشتر پزشکان از والدین می‌خواهند که اجازه ندهند کودکان در طول شب یا برای مدت طولانی در طول روز از شیشه شیر استفاده کنند.
چون اینکار به قندهای طبیعی شیر، شیر خشک یا آبمیوه اجازه دهد تا در دهان باقی بماند. و به این ترتیب، باکتری‌ها به خرابی دندان دامن خواهند زد. درست است که دندان‌های شیری دیر یا زود می‌افتند، اما برای رشد دندان‌های کودک بسیار مهم هستند. دندان خراب در سنین پایین می‌تواند در جویدن و صحبت کردن اختلال ایجاد کند.
پوسیدگی دندان عقل
اگر افرادی که دندان عقل‌شان را کشیده‌اند کنار بگذاریم، بقیه افراد درباره پوسیدگی دندان عقل نگرانی‌هایی دارند که البته بی‌مورد نیست.
تمیز کردن این دندان‌ها به دلیل موقعیت‌شان کمی سخت‌تر است. موضوعی که آنها را بیشتر مستعد پوسیدگی می‌کند. تجمع ذرات غذا و محیط مساعدی که برای باکتری‌ها ایجاد میشود، مهمترین علت پوسیدگی دندان عقل است. مانند سایر خرابی‌ها، حفره‌های دندان عقل هم باید پیش از بدتر شدن و ایجاد سایر مشکلات دندانی پیچیده درمان شوند.
البته درمان پوسیدگی دندان عقل کمی متفاوت است. این دندان‌ها معمولا باید کشیده شوند، حتی اگر مشکلی در دهان ایجاد نکنند. با این حال، اگر دندان کاملا در آمده باشد و جای کافی هم داشته باشد، ممکن است بشود آن را پر کرد یا … تجویز نهایی با دندانپزشک خواهد بود. ( راهنمای کشیدن دندان عقل در ارتودنسی)
پوسیدگی دندان در ارتودنسی
قرار گرقتن بریس های ارتودنسی روی دندان در طولانی مدت نیاز به مراقبت دارد. بریس های فلزی یا غیر فلزی برای درمان ارتودنسی روی دندان نصب و محکم می شود بنابرین با گذشت زمان ممکن است باعث فشار به دندان و یا ایجاد پوسیدگی شود که در صورت مراقبت و رعایت نکات زیر، این مشکل ایجاد نخواهد شد.
- استفاده مرتب از نخ دندان و مسواک زدن بعد از ارتودنسی تا مدت زمانی که بریس ها روی دندان است ( حداقل روزی دو بار)
- پرهیز از خوردن غذاهای بسیار شیرین و چسبنده
- عدم مصرف نوشیدنی های گازدار و شیرین
- استفاده از مسواک مخصوص ارتودنسی بریا تمیز کردن زیر بریس ها
درمان پوسیدگی دندان
بسته به وخامت وضعیتِ دندان خراب، دندانپزشک درمان‌هایی را برای بیمار تجویز می‌کند. درمان پوسیدگی دندان می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:
فلورایدتراپی
فلوراید یک ماده معدنی است که می‌تواند به تقویت مینای دندان کمک کند. دندانپزشک می‌تواند از فلوراید به شکل‌های مختلف برای جلوگیری و حتی ترمیم آسیب‌های ناشی از پوسیدگی استفاده کند.
در این روش درمانی، دندانپزشک ژل، لاک، فوم یا محلول فلوراید را مستقیما روی دندان‌ها اعمال کند. این درمان معمولا کوتاه است و تنها چند دقیقه طول می‌کشد. اما تنها برای درمان پوسیدگی دندان در مراحل ابتدایی یا جلوگیری از انتشار پوسیدگی به سایر دندان‌ها کاربرد دارد.
پر کردن
وقتی پوسیدگی به حفره روی دندان تبدیل میشود، پر کردن می‌تواند یک گزینه درمانی باشد. در این روش، دندانپزشک بافت پوسیده‌ی دندان خراب را کاملا می‌تراشد، حفره را با کامپوزیت یا آمالگام پر می‌کند، و در آخر آن را مانند بافت قبلی دندان شکل می‌دهد.
روکش‌های دندانی (تاج‌ها)
زمانی که پوسیدگی دندان گسترده باشد، دندان پزشک دیگر نمی‌تواند آن را پر کند. چون لازمه اینکار تراشیدن بخش بزرگی از دندان خواهد بود. چنین دندانی هم دیر یا زود فرو می‌ریزد، چون کاملا بدنه و استحکام خود را از دست داده است.
اینجاست که برای درمان پوسیدگی دندان از انواع روکش‌های دندان استفاده می‌کنند. برای قرار دادن روکش هم دندانپزشک ابتدا قسمت بیرونی دندان و همچنین هرگونه پوسیدگی را بر می‌دارد. سپس، روکش موقت را تا زمانی که روکش دائمی برای نصب آماده شود (معمولا یک تا دو بعد)، روی دندان قرار می‌دهد.
درمان ریشه (روت کانال)
اگر پالپ دندان آسیب دیده باشد، برای نجات دادن دندان خراب و نکشیدن‌اش، درمان کانال ریشه یا همان عصب‌کشی انجام میشود.
برای اینکار، دندانپزشک ابتدا دندان را قبل از برداشتن پالپ بی‌حس می‌کند. سپس کانال ریشه داخل دندان را تمیز می‌کند و شکل می‌دهد. داخل دندان هم دارویی اعمال میشود تا هرگونه باکتری از بین برود.
در آخر متخصص کانال(های) ریشه را با ماده مخصوص پر می‌کند، و یک تاج یا پرکننده روی آن قرار می‌دهد. با اینکار دندان خراب ترمیم و تقویت شده و می‌توان از آن استفاده کرد.
کشیدن دندان
اگر پوسیدگی باعث آسیب شدید شده باشد و دندان قابل ترمیم نباشد، احتمال دارد دندانپزشک برای درمان پوسیدگی دندان، کشیدن آن را توصیه کند. در آینده می‌توان جای دندان خالی را با پروتز، بریج دندانی یا ایمپلنت پر کرد.
افراد پس از کشیدن دندان متوجه تورم یا درد می‌شوند، که طبیعی است. با این حال، اگر فردی متوجه هریک از علائم زیر شد، باید فورا با دندانپزشک تماس بگیرد یا به پزشک مراجعه کند:
- تب
- حالت تهوع واستفراغ
- درد شدید، تورم یا خونریزی
- دردی که با گذشت زمان شدیدتر میشود
روش توقف و جلوگیری از پوسیدگی دندان
جلوگیری از این عارضه ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر از ترمیم و رسیدگی به خرابی دندان است. افراد می‌توانند از طریق موارد زیر از خرابی دندان جلوگیری کنند یا پوسیدگی را متوقف کنند:
- مسواک زدن دو بار در روز با خمیر دندان حاوی فلوراید، به علاوه نخ دندان کشیدن
- محدود کردن میان وعده‌های شیرین و نشاسته‌ای، و انتخاب وعده‌های غذایی سالم و مغذی
- مراجعه منظم به دندانپزشک برای معاینه و تمیز کردن دندان‌ها به صورت حرفه‌ای
- مشورت با دندانپزشک درباره مکمل‌های فلوراید
- پرهیز از سیگار کشیدن
آیا خرابی دندان برگشت‌پذیر است؟
اگر انواع پوسیدگی دندان در مراحل اولیه تشخیص داده شود، برگشت‌پذیر است؛ اما اگر مینای دندان مواد معدنی زیادی را از دست داده و دندان دارای حفره باشد، دیگر قادر به ترمیم خود نخواهد بود. در این حالت، دندانپزشک می‌تواند دندان خراب را درمان، و از گسترش پوسیدگی مشکل جلوگیری کند.
همچنین، فرد می‌تواند با کاهش مصرف غذاهای شیرین و نشاسته‌ای و رعایت بهداشت دهان و دندان، روند پوسیدگی را معکوس یا حداقل متوقف کند.
عوارض پوسیدگی دندان چیست؟
بدون درمان، پوسیدگی دندان عوارض متعددی دارد، از جمله:
- دندان درد
- شکستن دندان
- عفونت
- بروز مشکل در غذا خوردن و جویدن
- از دست دادن دندان (و متعاقبا تغییر موقعیت سایر دندان‌ها)
- آبسه‌ها (که می‌توانند منجر به عفونت‌های بسیار خطرناک شوند)
آبسه شاید از بدترین عوارض پوسیدگی دندان باشد که می‌تواند منجر به مشکلات دیگری هم بشود، مانند بوی بد دهان، طعم بد در دهان و دردی که به گوش، فک و گردن گسترش می‌یابد. همچنین ممکن است درد دندان هنگام دراز کشیدن بدتر شود، و نگذارد فرد بخوابد.
فردی که علائم زیر را دارد، باید فورا با دندانپزشک تماس بگیرد:
- تب
- درد دندان
- حساسیت دندان به سرما و گرما
- لثه‌های متورم
- غدد لنفاوی متورم در گردن
- فک متورم
مراجعه به دندانپزشک برای درمان پوسیدگی دندان
با توجه به مواردی که بررسی کردیم، آیا احساس می‌کنید که مشکوک به پوسیدگی دندان هستید؟ اگر بله، توصیه می‌کنیم در اولین فرصت به دندانپزشک مراجعه کنید.
در جلسه معاینه، متخصص ابتدا درباره درد و علائم پوسیدگی دندان از شما سوالاتی می‌پرسد. همچنین ممکن است از دهان شما عکس اشعه ایکس بگیرد (یا شما را به یک مرکز عکسبرداری ارجاع دهد) تا وجود پوسیدگی و حفره را تشخیص دهد.
وقتی دندانپزشک پوسیدگی دندان را تشخیص داد، انواع درمان پوسیدگی دندان بررسی می‌شوند تا بهترین گزینه انتخاب شود و پروسه ترمیم آغاز شود. برای رزرو نوبت ویزیت نزد دکتر خدیوی، بهترین دکتر ارتودنسی تهران می‌توانید همین حالا از طریق سایت اقدام کنید.
