آبسه دندان یکی از مشکلاتی که است می‌تواند برای دندان پیش آید. این عارضه هیچ‌گونه محدودیت سنی به دنبال نداشته و امکان درگیرکردن افراد در سنین مختلف را دارد. آبسه را می‌توانیم به صورت یک کیسه پر از چرک و عفونت معرفی کنیم که در اطراف دندان و یا روی لثه شکل می‌گیرد.
این غده عفونی در اصل تشکیل‌شده از فعالیت باکتری‌های مضر در داخل دهان است. برای درمان آبسه دندان و لثه، روش‌ها و راهکارهای مختلفی وجود دارد که در ادامه قصد داریم به صورت کامل با آن‌ها آشنا شویم.
آبسه دندان چیست؟
ابسه دندان یک حفره پر از باکتری است که در اطراف ریشه دندان به وجود می‌آید. این حالت می‌تواند برای هر فرد در هر رنج سنی پیش آمده و او را درگیر کند. چنانچه به موقع برای درمان این حفره و کیسه عفونی اقدام کنید، هیچ مشکلی پیش نمی‌آید. در صورت درمان دیرهنگام، ممکن است عفونت موجود در آبسه به سایر اعضای بدن از جمله فک، گردن و سر نیز گسترش پیدا کرده و باعث درگیری آن‌ها شود. لازم به ذکر است که آبسه دندان به صورت خود به خودی درمان نشده و حتما باید اقدامات ویژه‌ای را در این زمینه انجام دهید.
علائم و نحوه تشخیص آبسه دندان
قبل از اینکه بتوانید اقدام به درمان ابسه دندان کنید، لازم به تشخیص آن دارید، که تشخیص آن هم از طریق آشنایی با علائم این عارضه امکان‌پذیر است. از همین رو در این قسمت قصد داریم تا با شایع‌ترین علائم آبسه دندان به صورت کلی آشنا شویم. یکی از شایع‌ترین و اصلی‌ترین علائم آبسه، دندان‌درد است. این درد به صورت کاملا ناگهانی شروع شده و در طول روز و ساعت‌های آتی به مراتب شدیدتر میشود. در برخی از مواقع ممکن است درد به گوش و گردن فرد نیز سرایت کند. معمولا این درد ضربان دار بوده و با وارد کردن فشار به دندان، میزان آن افزایش پیدا می‌کند.
از دیگر علائم موجود برای آبسه دندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
- تورم
- قرمزی لثه
- تب
- احساس مزه بد در دهان
- تورم در غدد لنفاوی
- بوی بد دهان
- احساس درد هنگام جویدن و یا گاز گرفتن غذا
- مشکل در تنفس یا بلع غذا
- درد شدید در گوش، گردن و یا فک
- التهاب لثه
- حساسیت به سرد و گرم شدن لثه
در برخی از مواقع آبسه دندان می‌تواند باعث ایجاد برآمدگی‌هایی مانند جوش بر روی لثه شما میشود. چنانچه این برآمدگی‌ها را فشار دهید مایع از آن‌ها بیرون خواهد زد. درصورتی‌که با این حالت روبه رو شدید مطمئن باشید که دندانتان آبسه کرده و آن مایع نیز عفونت و چرک ناشی از آبسه است.
علت آبسه لثه و دندان چیست؟
برای اینکه بیشتر با آبسه و درمان ابسه دندان آشنا شویم، لازم است که با علت بروز این کیسه‌های عفونی نیز آشنا شویم. علت‌های مختلفی وجود دارند که می‌توانند باعث بروز این حالت برای دندان و یا بیماری لثه در شما شوند که در این بخش به این علل اشاره می‌کنیم. شایع‌ترین دلیلی که می‌تواند باعث آبسه دندان شود، مربوط به عفونت است. عفونت دندان به دلیل رشد مستقیم باکتری‌ها در ریشه و یا پلاک دندان، در بافت‌های نرم و استخوان‌های نگه‌دارنده صورت و گردن بروز می‌کنند.
این باکتری‌ها در این شرایط می‌توانند باعث بروز التهاب و عفونت در دندان شوند. همین امر باعث میشود تا در فضای بین دندان و لثه، شاهد عفونت و تورم باشیم. برای پیشگیری از بروز این حالت توصیه می‌کنیم که اهمیت ویژه‌ای به شستشوی دهان و دندان‌ها خود و همچنین جرم‌گیری آن‌ها بدهید. علائمی مانند درد دندان، بوی بد دهان و … را جدی گرفته و سریعا به دندان‌پزشک مراجعه کنید تا در صورت تشخیص آبسه، اقدامات درمانی در اسرع وقت انجام شوند. به صورت کلی موارد زیر را می‌توان به عنوان مهم‌ترین دلایل آبسه دندان معرفی کرد.
- عدم رعایت بهداشت دهان
- کوتاهی در مسواک زدن و استفاده از نخ دندان و فلوراید
- بیماری‌هایی مانند سرطان و دیابت
- مصرف برخی از داروهای پر عوارض
- رژیم‌های غذایی سرشار از قند
- ابتلا به بیماری‌های لثه
- به وجود آمدن حفره در دندان و یا پوسیدگی آن
- ترک‌خوردگی و آسیب‌های دندانی
انواع آبسه دندان
حال که به صورت کلی با علائم و همچنین علل بروز آبسه دندان آشنا شدیم، لازم است تا انواع آن‌ها را نیز بشناسیم. برخی از رایج‌ترین انواع آبسه به شرح زیر هستند.
آبسه پریودنتال
این آبسه یا عناوین آبسه جانبی و یا آبسه پاریتال نیز شناخته شده و بر روی استخوان کنار دندان شما تأثیر می‌گذارد. این ضایعه را می‌توانیم یک وضعیت اورژانسی و بسیار دردناک بدانیم. در واقع این نوع از ابسه از تجمع باکتری و یا گیر افتادن جسم و ضایعه خارجی در کیسه‌های پریودنتال اتفاق می‌افتد. این آبسه نیاز به مدیریت و رسیدگی سریع و طولانی‌مدت دارد.
آبسه ژنژیوال
آبسه شایع دیگری که در این زمینه وجود دارد، آبسه ژنژیوال یا همان لثه است که در نقطه‌ای بین دندان و لثه ایجاد میشود. دلایلی مانند عفونت‌های باکتریایی که در اثر مسواک نزدن درست، پوسیدگی دندانی، گیرکردن غذا در خط لثه و بین دندان‌ها و … می‌توانند باعث به وجود آمدن این آبسه شوند. شکستگی دندان و همچنین وارد شدن نیروی بیش‌ازحد بر روی دندان در اثر ارتودنسی نیز می‌تواند باعث بروز این نوع از آبسه شوند.
آبسه پری آپیکال
محل شکل‌گیری این آبسه در انتهای ریشه دندان است. همین امر باعث میشود تا گاهی اوقات چرک ناشی از عفونت دندان از طریق نوک ریشه دندان، به داخل لثه پخش‌شده و باعث تورم لثه در نزدیکی ریشه دندان شود. این تورم اغلب درد شدیدی به دنبال دارد که دائمی بوده و هنگام جویدن غذا نیز شدیدتر میشود. محل دندان در میزان گسترش تورم و عفونت تأثیر داشته و می‌تواند باعث کمتر یا بیشتر شدن آن شود. در برخی از مواقع ممکن است بافت نرم بازشده و چرک ناشی از آبسه تخلیه شود. در برخی از مواقع این گسترش عفونت می‌تواند خطرناک و تهدیدکننده باشد، به همین دلیل باید سریعا برای درمان آن اقدام شود.
آبسه دندان عصب‌کشی شده
در برخی از مواقع بعد از عصب‌کشی دندان، ممکن است متریال باقی‌مانده از عصب، به نوک ریشه دندان و داخل بافت آن نفوذ کنند. وجود ضایعه و عفونت در استخوان و لثه اطراف دندان عصب‌کشی شده نیز درنهایت باعث تورم و آبسه خواهد شد. پس در صورتی که بعد از عصب‌کشی دندان این علائم را مشاهده کردید، سریعا به دندان‌پزشک خود مراجعه کرده و برای درمان، اقدامات لازم را انجام دهید.
آبسه دندان عقل
از دیگر انواع آبسه که می‌توانیم به آن اشاره کنیم، آبسه دندان عقل است. دندان‌های عقل در واقع آخرین گروه دندانی هستند که در دهان رشد کرده و در برخی از موارد باعث بروز مشکلات مختلفی در سلامت دهان و دندان افراد می‌شوند. اغلب مواقع مسواک زدن و نخ دندان کشیدن برای این دندان‌ها سخت بوده و دشواری‌های متعددی به همراه دارد. به همین دلیل از نظر سلامتی در وضعیت ضعیفی قرار داشته و مستعد بروز عفونت هستند. چنانچه هنگام غذا خوردن احساس درد می‌کنید و یا همواره بوی بد دهان دارید، ممکن است درگیر آبسه دندان عقل شده باشید. در چنین حالاتی باید حتما به دندان‌پزشک مراجعه کنید، چراکه نادیده گرفتن آن می‌تواند خطرناک باشد و عوارض سنگینی را برای فرد به دنبال داشته باشد.
درمان ابسه دندان در خانه
همانطور که در بخش‌های قبلی نیز به این موضوع اشاره کردیم، درمان ابسه دندان باید در سریع‌ترین زمان ممکن انجام‌شده تا جلوی گسترش عفونت ناشی از آن به صورت کامل گرفته شود. در برخی از مواقع می‌توان از روش‌های خانگی موجود در این زمینه بهره برد که باعث تسکین درد آن مفید هستند. لازم به ذکر است که درمان آن در خانه، اغلب مواقع موقتی بوده و صرفا به عنوان یک تسکین‌دهنده عمل می‌کنند. پس نهایتا توصیه می‌کنیم برای یک درمان ایمن و دائمی حتما به دندان‌پزشک مراجعه کنید. برخی از مؤثرترین درمان‌های خانگی آبسه لثه و دندان به شرح زیر هستند.
شستشوی دهان با آب‌نمک ولرم
یکی از ساده‌ترین و بی‌خطرترین روش‌هایی که برای درمان خانگی آبسه به کار برده میشود، شستشوی دهان با آب‌نمک ولرم است. آب‌نمک خاصیت ضد باکتریایی داشته و می‌تواند به تمیز شدن دهان کمک کند. به همین دلیل التهاب و تورم ناشی از آبسه نیز تا حدی کاهش پیدا می‌کند. پس شما می‌توانید تا زمان مراجعه به کلینیک دندانپزشکی، از این روش برای تسکین درد خود کمک بگیرید.
جوش شیرین
جوش شیرین نیز به عنوان یکی از اثرگذارترین راهکارها در این زمینه است. این ماده کاربردی می‌تواند تأثیر فوق‌العاده‌ای برای از بین بردن باکتری‌های دندان داشته باشد. در این زمینه باید نصف قاشق غذاخوری جوش‌شیرین را با نصف فنجان آب‌نمک ترکیب کنید. مخلوط حاصل‌شده را پنج دقیقه در دهان خود چرخانده و سپس آن را خالی کنید. برای تأثیرگذاری بیشتر می‌توانید این کار را دو مرتبه در طول روز انجام دهید.
اسانس پونه کوهی
روغن پونه کوهی یک آنتی باکتریال و آنتی‌اکسیدان قوی محسوب شده و می‌تواند در این زمینه تا حد زیادی کمک‌کننده باشد. چند قطره از این روغن را رقیق کرده و محلول رقیق‌شده را بر روی ناحیه دردناک قرار دهید. اجازه دهید محلول ۱۰ دقیقه در همان ناحیه باقی بماند تا دردتان تسکین پیدا کند.
کمپرس سرد
کمپرس سرد می‌تواند با افزایش جریان خون، به کاهش درد و فروکش کردن تورم کمک زیادی بکند. در این راستا می‌توانید چندتکه یخ را در یک حوله قرار دهد و کمپرس را بر روی پوست خود در نزدیکی ناحیه دردناک قرار دهید. از این روش می‌توانید روزانه چند مرتبه و در هر بار برای ۱۵ دقیقه استفاده کنید.
اسانس میخک
یکی از قدیمی‌ترین روش‌های درمان ابسه دندان، استفاده از اسانس میخک است. میخک یک ماده آنتی باکتریال و ضدالتهاب واقعی است که می‌تواند باعث تسکین درد شود. برای استفاده از این ماده کافی است با رقیق کردن روغن، آن را با یک تکه پنبه بر روی ناحیه درگیر با آبسه قرار دهید.
پر اکسید هیدروژن
یکی از داروهای مفید برای تسکین آبسه دندان، پر اکسید هیدروژن است. برای استفاده از این محصول باید یک پر اکسید هیدروژن سه درصد را با یک واحد آب مخلوط کرده و سپس محلول به دست‌آمده را مانند دهان‌شویه در دهان بچرخانید. لازم به ذکر است که به هیچ عنوان محلول را قورت ندهید.
سیر
استفاده از سیر در طب سنتی همواره برای کاهش درد تأثیر بسیار زیادی داشته است. همچنین معمولا از سیر برای کاهش باکتری‌های داخل دهان نیز استفاده میشود. در این راستا لازم است تا سیر را له کرده تا حالت خمیری به خود بگیرد. خمیر به دست‌آمده را بر روی ناحیه دردناک قرار دهید.
درمان‌های دارویی آبسه دندان
در کنار روش‌های خانگی برای درمان آبسه دندان، شما می‌توانید از داروهای مختلف و مؤثری در این زمینه استفاده کنید که باعث تسکین درد شده و وضعیت را بهبود می‌بخشد. در این بخش با چند نمونه از این داروها آشنا می‌شویم که در چنین موقعیت‌هایی قابل‌استفاده هستند. برای تسکین در آبسه شما می‌توانید از مسکن‌هایی مانند موارد زیر، هر ۴ یا ۶ ساعت یک‌بار استفاده کنید.
- Novafen
- Gelofen
- Acifen
- Megafen
- Alfen x
- Advil
در صورتی که موارد نامبرده در دسترس نبودند، می‌توانید از شیاف دیکلوفناک نیز برای کاهش درد استفاده کنید. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها نیز در این زمینه کمک‌کننده است. کپسول کوآموکسی کلاو و مترونیدازول به صورت مرتب برای دو روز می‌تواند در تسکین در شما تأثیر به سزایی داشته باشد.
روش‌های کلینیکی درمان ابسه دندان
مؤثرترین روش‌ها برای درمان ابسه دندان، روش‌های کلینیکی هستند که می‌توانند این درد را از ریشه از بین ببرند. هدف از این نوع نمایش از بین بردن عفونت موجود در دهان و دندان و همچنین جلوگیری از عوارض محتمل آتی است. چند نمونه از شایع‌ترین روش‌های کلینیکی که در این زمینه به کار گرفته می‌شوند به شرح زیر هستند.
برش و تخلیه آبسه
در این روش درمان آبسه دندان، دندان‌پزشک برش کوچکی در پوسته آبسه به وجود می‌آورد تا از این طریق چرک موجود در آن تخلیه شود. این برش با تیغ جراحی انجام شده و معمول‌ترین روش کلینیکی برای درمان آبسه به شمار می‌رود.
آنتی‌بیوتیک درمانی
همانطور که در بخش قبلی برای درمان دارویی آبسه اشاره کردیم، می‌توانید از آنتی‌بیوتیک درمانی نیز در این زمینه کمک بگیرید. مصرف آنتی‌بیوتیک باید در دوره زمانی خاصی انجام شود، پس بهتر است این کار را با تجویز پزشک و زیر نظر او انجام دهید تا بهترین نتیجه را به دنبال داشته باشد.
عصب‌کشی دندان
در صورتی که عفونت آبسه به ریشه دندان نفوذ کرده باشد، می‌توانید با عصب‌کشی دندان به درمان آبسه نیز بپردازید. در این روش پالپ دندان آلوده شده، حذف میشود و به جای آن مواد پرکننده مخصوص دندانپزشکی قرار می‌گیرند.
کشیدن دندان
چنانچه درمان ابسه دندان به موقع انجام نشود، احتمال عفونت دندان و یا لق شدن آن وجود دارد. در چنین مواقعی که عفونت تا این حد پیشروی داشته باشد، هیچ راهکاری به جز کشیدن دندان وجود ندارد و باید از این روش اقدام کنید.
عوارض درمان نکردن آبسه لثه و دندان
میدانیم که درمان ابسه دندان باد به موقع و در سریع‌ترین زمان ممکن انجام شود. درصورتی‌که درمان آبسه به تعویق بیفتد؛ ممکن است عوارض مخربی به دنبال داشته باشد. در چنین حالت احتمال دارد که عفونت پیشروی کرده و علاوه بر دندان درگیر شده، به دندان‌های کناری نیز سرایت کند. پیشروی عفونت می‌تواند باعث از بین رفتن کامل ریشه شود تا جایی که هیچ راهی به جز تخلیه کامل دندان یعنی عصب‌کشی و یا کشیدن آن به صورت کامل شوید.
پیشروی این میزان از عفونت می‌تواند به ناحیه گوش و یا سینوس‌های شما نیز برسد. بیماری‌های لثه را می‌توان از دیگر عوارض تأخیر در درمان آبسه دندان به شمار آورد. در برخی از موارد ممکن است لثه در اثر عفونت زیاد به صورت کامل از بین برود و فرد مجبور به لیفت لثه شود. تب شدید، مشکل در غذا خوردن و همچنین تورم صورت نیز از دیگر عوارض عدم درمان به موقع آبسه دندان هستند.
راه‌های پیشگیری از ابتلا به آبسه دندان
با توجه به توضیحات ارائه‌شده در بخش‌های قبلی متوجه شدیم که آبسه ندان می‌تواند خطرناک باشد و حتی در برخی از مواقع، باعث از بین رفتن دندان شود. از همین رو قصد داریم تا راهکارهایی را تحت عنوان پیشگیری از آبسه به شما معرفی می‌کنیم تا بتوانید با رعایت کردن آن‌ها، از بروز این مشکل تا حد زیادی جلوگیری کند. برخی از مؤثرترین راهکارها در این زمینه به شرح زیر هستند.
- استفاده از مسواک و نخ دندان بعد از وعده غذایی برای تمیز کردن دندان‌ها از باقی‌مانده مواد غذایی
- یادگیری روش صحیح استفاده از مسواک و نخ دندان برای عدم آسیب به دندان‌ها
- شستن دهان بعد از خوردن غذاهای شیرین
- استفاده از فلوراید در بازه‌های زمانی منظم
- کاهش مصرف نوشیدنی‌های قند دار و گازدار مانند نوشابه و … در رژیم غذایی
- جرم‌گیری دندان‌ها در صورت تشکیل میزان جرم زیاد بر روی آن‌ها
- تعویض مسواک به صورت مرتب بعد از سه الی چهار ماه
- معاینات منظم توسط دندان‌پزشک
آبسه دندان کودکان
دندان‌های شیری، اولین دندان‌هایی هستند که در دهان رشد می‌کنند. تقریبا تا سه سالگی کودکان، تمام دندان‌های شیری آن‌ها تکمیل میشود. بعد از سن شش یا هفت‌سالگی، این دندان‌ها به مرور لق شده و دندان‌های دائمی جایگزین آن‌ها می‌شوند. آنچه باید درباره دندان‌های شیری کودکان بدانید، این است که این دندان‌ها نیز در معرض پوسیدگی و عفونت قرار دارند. کودکان معمولا تمایل بیسار زیادی به خوردن شیرینی‌جات دارند و اغلب نمی‌توانند به درستی مسواک بزنند، همین عوامل دست‌به دست یکدیگر داده و باعث می‌شوند تا در نهایت شاهد آبسه دندان کودکان باشیم. در بسیاری از موارد والدین اهمیت زیادی برای ترمیم دندان‌های شیری کودکان قائل نیستند، زیرا می‌دانند که این دندان‌ها با دندان‌های دائمی جایگزین خواهند شد، اما باید بگوییم که این باور کاملا غلط بوده و نباید به آن پایبند باشید.
بدن کودکان به مراتب ضعیف‌تر از بزرگ‌سالان است، به همین دلیل عفونت آبسه دندان می‌تواند عوارض شدیدتری برای آن‌ها به دنبال داشته باشد. در چنین مواقعی احتمال ابتلا به روماتیسم‌های قلبی و یا مفصلی نیز وجود دارد که به هیچ عنوان نمی‌توان به سادگی از کنار آن‌ها عبور کرد. در صورتی که علائمی مانند تب و تهوع، بوی بد دهان کودک، درد دندان و یا نواحی گردن و چانه و همچنین به وجود آمدن نواحی قرمز و متورم یا جوش مانند در اطراف لثه کودک مشاهده کردید، حتما به دندان‌پزشک مراجعه کنید؛ چراکه احتمال آبسه دندان در این شرایط وجود دارد.
آبسه دندان در بارداری
در برخی از مواقع زنان باردار نیز دچار آبسه دندان می‌شوند. در این دوره مادران باردار نمی‌توانند هر دارویی را مصرف کنند، به همین دلیل تحمل این مشکل برای آن‌ها بسیار سخت و طاقت‌فرسا خواهد شد. دلیل بروز آبسه در دندان در دوران بارداری می‌تواند تغییرات هورمونی به وجود آمده در این دوره باشد، اما در این برهه برای درمان آن چه اقدامی باید انجام دهیم؟
در اولین قدم حتما باید به دندان‌پزشک مراجعه کنید تا از وضعیت گسترش و پیشروی ابسه دندان خود اطمینان حاصل کنید. چنانچه در مراحل ابتدایی باشد، می‌توان با کمک روش‌های خانگی، به تسکین درد آن پرداخت. توصیه می‌کنیم که در دوران بارداری به بهداشت دهان و دندان خود اهمیت ویژه‌ای بدهید و در صورت احساس درد، سریعا به دندان‌پزشک مراجعه کنید. در این حالت می‌توانید درمان بدون دارو را آغاز کرده و به تسکین درد آن بپردازید.
مدیریت درد آبسه لثه و دندان
هنگامی‌که درد آبسه دندان شروع میشود، باید راهی برای مدیریت آن پیدا کنید تا بتوانید تحمل خود را تا زمان درمان، ارتقا دهید. معمولا افراد در این موقعیت از انواع مسکن‌ها استفاده می‌کنند. آسپرین، ایبوپروفن یا تیلنول در این زمینه برای کاهش درد مؤثر هستند. چنانچه درگیر بیماری‌های خاص باشید، نمی‌توانید به راحتی از این داروها و مسکن‌ها برای کاهش درد خود استفاده کنید.
- اگر زخم معده و یا آسم دارید به سراغ ایبوپروفن نروید
- در صورت بارداری و یا شیردهی، از آسپرین استفاده نکنید
- آسپرین برای افراد زیر ۱۶ سال مناسب نیست
بهترین زمان مراجعه به پزشک برای درمان آبسه دندان
در بخش‌های قبلی تا حدی با درمان‌های خانگی و همچنین دارودرمانی برای تسکین و درمان آبسه آشنا شدیم، اما به صورت کلی مناسب‌ترین و کم‌خطرترین روش برای درمان این عارضه، مراجعه به پزشک و استفاده از روش‌های کلینیکی است. معمولا روش‌های خانگی در این زمینه موقتی محسوب می‌شوند و ممکن است پس از مدتی درد با شدت بیشتری بازگردد. بهترین زمان مراجعه به پزشک برای درمان ابسه لثه و دندان، بلافاصله بعد از احساس درد است.
چنانچه عفونت آبسه در وضعیت ابتدایی خود قرار داشته و گسترش پیدا نکرده باشد، روند درمانی ساده‌تری نیز خواهید داشت. در حالی که با گسترش عفونت و درگیر اندام‌های دیگر، ممکن است مجبور به کشیدن دندان و یا روش‌های درمانی سخت و دشوار شوید. پس درصورتی‌که علائم آبسه را مشاهده کردید، توصیه می‌کنیم که سریعا به مطب دندان‌پزشک مراجعه کرده و علائم خود را بازگو کنید.
جمع‌بندی
همانطور که خواندید، آبسه دندان کیسه‌هایی از عفونت و چرک هستند که در اطراف دندان و یا لثه به وجود آمده و باعث درد در این نواحی می‌شوند. این عارضه علائم مختلفی دارد که از این طریق قابل‌تشخیص است. در بخش‌های قبلی به معرفی شایع‌ترین علائم و همچنین علل بروز آبسه لثه و دندان اشاره کردیم.
برای درمان آبسه دندان می‌توانید از روش‌های مختلف درمان خانگی، دارودرمانی و همچنین درمان‌های کلینیکی بهره ببرید، که بهترین اقدام مراجعه به مطب پزشک و معاینه کلی است. آبسه دندان انواع مختلفی داشته که نحوه درمان هرکدام از آن‌ها با یکدیگر متفاوت است، که در قسمت‌های قبلی، اطلاعات مفید و گسترده‌ای در این باره ارائه شده است.
