خشکی دهان عارضه‌ای است که همه افراد حداقل یکبار آن را تجربه کرده‌اند. گاهی حس می‌کنیم حفره دهان به اندازه کافی مرطوب نیست و زبان به راحتی در دهان نمی‌چرخد. این اتفاق ممکن است در خواب یا در هر ساعتی از شبانه روز رخ دهد.
اگر خشک شدن دهان شما به صورت کوتاه مدت و در دوره‌هایی اتفاق می‌افتد که دچار کم آبی شده‌اید یا استرس دارید و عصبی هستید، جای نگرانی نیست. این مشکل خود به خود با نوشیدن آب و آرامش اعصاب حل میشود.
اما اگر اغلب اوقات حس می‌کنید که دهانتان خشک است، خشکی دهان شما غیرعادی بوده و می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی باشد. بنابراین باید به دنبال یافتن دلیل و درمان آن باشید. در ادامه این مقاله مشکل خشکی دهان، علل بروز و روش‌های درمان آن را به طور مفصل بررسی خواهیم کرد. تا پایان با ما همراه باشید.
خشکی دهان چیست؟
هر فرد سه عدد غده بزاقی دارد که در بخش‌های بنا گوش، زیر فک و زیر زبان قرار گرفته‌اند. در صورتی که این غدد بزاق کافی برای مرطوب نگه داشتن حفره دهان تولید نکنند، فرد دچار عارضه خشکی دهان یا اگزوستوما (xerostomia) میشود. بزاق ترکیبی و از آب و آنزیم است که با مرطوب نگه داشتن دهان صحبت کردن، بلع غذا و تنفس را راحت‌تر می‌کند. به علاوه وجود بزاق کافی باعث از بین رفتن باکتری‌های دهان و اثر اسیدی آن‌ها شده و از این طریق از عفونت‌های حفره دهان و دندان و پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری می‌نماید.
عدم ترشح بزاق در دهان نه تنها اشتها و لذت غذا خوردن را از بین می‌برد بلکه تاثیر منفی بر سلامت عمومی، دهان، دندان و لثه دارد.
خشکی دهان چه علائمی دارد؟
علائم خشکی دهان به طور شامل موارد زیر است:
- بزاق غلیظ و چسبنده
- احساس خشکی و چسبندگی در دهان
- زبان خشک و شیار دار
- خشکی گلو، گلو درد و صدای خشن
- دشواری تنفس
- دشواری در صحبت کردن جویدن و بلع غذا
- تشنگی مکرر
- بوی بد دهان
- زخم شدن و شکاف پوست در گوشه دهان
- ترک خوردن پوست لب
- مشکل در استفاده از دندان مصنوعی
- تغییر یا کاهش حس چشایی
- خشکی چشم
عوارض خشک بودن دهان
کمبود میزان بزاق در دهان و خشک بودن طولانی مدت حفره دهان اگر درمان نشود می‌تواند عوارض زیر را به دنبال داشته باشد.
- زخم دهان
- بروز عفونت‌های قارچی در دهان
- خرابی دندان‌ها
- بیماری‌های لثه
- مشکلات گوارشی به دلیل دشواری جویدن و بلع غذا
- ترک خوردگی لب‌ها و زخم شدن گوشه دهان
علت خشکی دهان
عدم تولید بزاق و خشک شدن دهان دلایل متعددی دارد. در صورتیکه با خشکی حفره دهان مواجه هستید برای تشخیص علت به پزشک مراجعه نمایید. بررسی علت خشکی دهان مهمترین مسئله برای درمان این مشکل است. که از آن جمله دلایل اصلی خشک شدن دهان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
کم آبی بدن
کم آبی بدن باعث خشک شدن مخاط پوست و نواحی مرطوب بدن مانند دهان میشود. در مواردی بدن فرد کم آب است، اغلب خشکی بودن دهان با احساس تشنگی همراه است. در این موارد با رفع تشنگی و کم آبی خشک بودن دهان نیز رفع میشود. عواملی مانند مانند تب، تعریق بیش از حد، اسهال، استفراغ، سوختگی و ازدست‌دادن خون می‌توانند علت کم آبی بدن و خشک شدن دهان باشند.
اگر علت خشکی دهان چیزی غیر از کم آبی باشد با رفع تشنگی و مصرف مایعات خشکی زبان و دهان رفع نشده و باید به دنبال علل دیگر بود.
مصرف داروها
برخی داروها در کنار درمان بیماری‌ها، عارضه خشک شدن دهان را به همراه دارند. داروهای ضد افسردگی مانند ربوکستین، داروهای فشار خون، اضطراب، ضد احتقان‌ها، ضد حساسیت‌ها، داروهای ضد درد و ریکلس کننده عضلات از جمله مواردی هستند که باعث کاهش تولید بزاق می‌شوند.
افزایش سن
بسیاری از افراد با بالا رفتن سن به عارضه خشک بودن دهان مواجه می‌شوند. در این رابطه عواملی از قبیل تغییرات جسمی، ابتلا به بیماری‌های مزمن، مصرف داروهای خاص، تغذیه ناکافی و کاهش توانایی بدن در پردازش داروها علت دهان خشک است.
آسیب به عصب
هر عاملی مانند آسیب یا جراحی که به رشته‌های عصبی در ناحیه گردن و سر صدمه برساند می‌تواند عامل خشک شدن دهان باشد.
مصرف الکل و مواد مخدر
مصرف سیگار و سایر دخانیات، جویدن تنباکو نوشیدن الکل موجب باعث خشک شدن دهان می‌شوند. مصرف متامفتامین موجب خشکی شدید دهان و حتی خرابی دندان‌ها خواهد شد.
استرس و اضطراب
استرس و تنش‌های عصبی نقش مهمی در خشک شدن دهان دارند. زمانی که استرس دارید سطح هورمون کورتیزول (هورمون استرس) در خون افزایش پیدا می‌کند. این هورمون تاثیر زیادی بر اندام‌های بدن دارد که یکی از آن‌ها ایجاد تغییر در ترکیبات بزاق و خشک شدن دهان است. حمله اضطرابی و عصبی (پانیک) نیز یکی از علل خشک شدن دهان است. در این مورد فرد علاوه بر احساس خشک بودن دهان با تپش قلب، تنگی نفس، تند شدن تنفس و علائم دیگر نیز مواجه است. برای مقابله با این نوع خشکی دهان ابتلا باید علت استرس رفع شده و فرد آرام شود.
خر و پف
تنفس دهانی با تبخیر بزاق موجب خشک شدن حفره دهان میشود. افرادی که خر و پف می‌کنند یا با دهان باز می‌خوابند احتمالا دچار این مشکل شده و هنگام بیدار شدن در گلو و دهان احساس خشکی دارند.
چه بیماری هایی باعث خشکی دهان میشود؟
یکی از دلایل اصلی خشکی دهان ابتلا به بیماری‌هایی است که روی ترشح بزاق یا ترکیبات آن تاثیر می‌گذارند. در این بخش می‌خواهیم بدانیم چه بیماری هایی باعث خشکی دهان میشود؟
بیماری دیابت
افزایش سطح قند خون بر میزان تولید بزاق به شدت تاثیر می‌گذارد. بنابراین یکی از مهمترین علائم و البته عوارض بیماری دیابت خشکی دهان است. بیماران دیابتی معمولا دچار کم آبی شدن هستند و داروهایی که برای کنترل سطح قند خون مصرف می‌کنند نیز باعث خشک شدن دهان میشود.
برفک دهان
برفک نوعی عفونت قارچی و زخم دهان است که باعث التهاب بافت دهان میشود. التهابی به دلیل وجود برفک و آفت دهان ایجاد میشود غدد بزاقی را تحت تاثیر قرار داده و موجب خشک شدن دهان می‌گردد.
فیبروز کیستیک
فیبرزو کیستیک یک بیماری ژنتیکی است که دستگاه گوارش و تنفس را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری به علت تاثیر منفی که بر تولید و عملکرد بزاق دارد باعث خشک شدن دهان میشود. داروهایی که برای درمان و کنترل این بیماری مصرف میشود نیز خشکی دهان را تشدید می‌کنند.
اختلالات خود ایمنی
اختلالات خود ایمنی به حالتی گفته میشود که سیستم ایمنی به اشتباه بدن را مورد حمله قرار می‌دهد. یکی از این اختلالات خود ایمنی سندروم شوگرن است که غدد بزاقی را تحت تاثیر قرار داده و آن‌ها را ملتهب می‌کند. ایدز و آرتریت روماتوئید از جمله سایر بیماری‌های خود ایمنی هستند که باعث خشکی دهان می‌شوند.
آلزایمر
بیماری آلزایمر و داروهایی که برای کنترل آن تجویز میشود باعث ایجاد مشکل کم آبی در بدن و خشک شدن دهان می‌شوند. معمولا پزشک برای این افراد مصرف داروی خشکی دهان را توصیه می‌کند که کارساز نیست و مشکل را رفع نمی‌کند.
سرطان
داروها و روش‌های درمانی که برای مقابله با بیماری سرطان به کار می‌رود نیز علت دیگری برای خشک شدن دهان است. داروهای شیمی درمانی با تغییر دادن ترکیب و مقدار تولید بزاق موجب خشک شدن دهان می‌شوند. این عارضه موقتی است و با تکمیل درمان برطرف میشود. پرتو درمانی سر و گردن در درمان سرطان به غدد بزاقی صدمه زده و تولید بزاق را به شدت کاهش می‌دهد. این اتفاق با توجه به دوز پرتو و منطقه درمان می‌تواند موقتی یا دائمی باشد.
خشکی دهان نشانه چیست؟
در برخی موارد عارضه خشکی دهان می‌تواند نشان‌دهنده یک مشکل یا بیماری باشد. در این حالت باید به علام و نشانه‌هایی که همراه با خشکی دهان وجود دارد توجه شود تا بتوان تشخیص داد که خشکی دهان نشانه چیست؟
احساس خشکی در گلو و دهان
اگر خشک بودن دهان همراه با احساس خشکی در گلو است باید علت آن را در موارد زیر جستجو کرد. این خشکی معمولا موقتی است با از بین رفتن علت بر طرف میشود.
- کم آبی بدن
- خوابیدن با دهان باز
- ورزش و دویدن
- تنفس دهانی
- خشک بودن هوای محیط
- التهاب گلو
- سرماخوردگی و کرونا
- داد زدن
- ویروس
- حساسیت
خشک بودن دهان همراه با خشکی لب‌ها
خشکی لب به همراه احساس خشکی در دهان نشان‌دهنده تشدید مشکل خشکی دهان است. در واقع عواملی مانند مصرف داروها، سرماخوردگی و قرار گرفتن در محیط خشک در حالت شدید بعد از خشک کردن دهان باعث خشکی و ترک گوشه لب می‌شوند.
خشک شدن دهان بعد از غذا خوردن
برخی افراد از مشکل خشک شدن دهان بعد از غذا خوردن شکایت دارند. دلیل این موضوع به غذایی که می‌خورید بر می‌گردد. مثلا مواد غذایی شور و خشک آب دهان را جذب کرده باعث احساس خشکی در دهان می‌شوند. زمانی که غذای چرب، شور یا خشک می‌خورید بدن شما برای برگشتن به حالت طبیعی باید دو برابر سایر اوقات آب جذب کند.
غذا‌هایی مانند گوشت، تست، نان، چوب شور و تنقلات مشابه، شیرینی‌ها و فست فود‌ها مشکل خشکی دهان را تشدید می‌کنند.
خشکی دهان همراه با سرگیجه
اگر همزمان با مشکل خشکی دهان اغلب اوقات دچار سرگیجه می‌شوید دلیل آن کم آبی بدن یا دهیدراتاسیون بدن است. کاهش آب بدن باعث میشود تولید بزاق و حجم خون کاهش یابد. همین عامل موجب احساس خشکی در دهان همراه با سرگیجه و افت فشار خون خواهد شد. یکی دیگر از دلایل سرگیجه همراه با خشک بودن دهان گرمازدگی است. فردی که در معرض گرمای شدید قرار می‌گیرد حجم زیادی از آب بدن خود را از دست داده و دچار کم آبی بدن میشود.
داشتن بیماری‌های کبدی
خشک بودن طولانی مدت دهان می‌تواند نشانه‌ای از ابتلا به بیماری‌های کبدی باشد. این افراد معمولا همراه با خشکی دهان علائمی دیگری مانند احساس تشنگی مداوم، درد یا حساسیت به لمس شکم، کاهش وزن، خستگی و زردی نیز دارند. مصرف نوشیدنی‌های الکلی یکی از علل اختلال در عملکرد کبد و عامل بروز خشکی دهان است.
خشکی شدن دهان در سرماخوردگی
دلیل اینکه هنگام سرماخوردگی دهان خشک میشود این است که فرد به علت گرفتگی بینی با دهان نفس می‌کشد. تنفس دهانی باعث تبخیر بزاق و خشک شدن دهان میشود. در این شرایط مصرف داروهای ضد احتقان بزاق دهان را خشک‌تر می‌کند. در نتیجه زمینه برای رشد باکتری‌ها در دهان مساعدتر خواهد شد.
تلخی دهان
علت تلخی دهان و خشک بودن آن ممکن است ماشی از عوارض جانبی دارویی‌هایی باشد که مصرف می‌کنید. خشک بودن دهان باعث میشود حس چشایی شما ضعیف شده و مزه‌ها را به خوبی حس نکنید. در نتیجه احساس می‌کنید دهانتان تلخ است.
بی توجهی به رعایت بهداشت دهان و دندان و تجمع جرم و باکتری در محیط دهان، اطراف دندان‌ها و روی زبان است علت دیگری برای احساس تلخی در دهان است.
خشکی دهان در صبح
اگر صبح‌‌ها با دهان خشک مواجه می‌شوید دلیل آن عدم تولید بزاق کافی است. مهمترین دلایل خشکی دهان در صبح به مشکلاتی از قبیل آپنه خواب، مصرف برخی داروها و درمان‌های بیماری سرطان مربوط است.
خشکی دهان در خواب
برخی افراد هنگام برخواستن از خواب احساس خشک بودن در دهان و زبان را دارند. این افراد معمولا به دلیل گرفتگی مجرای بینی، عادت تنفس دهانی، آپنه خواب انسدادی، خر و پف یا مشکلات دیگر در هنگام خواب از طریق دهان نفس می‌کشند. همانطور که گفته شد تنفس دهانی یکی از دلایل خشک شدن حفره دهان است.
افرادی که شاخص توده بدنی بالایی یا آپنه خواب دارند بیشتر از سایر افراد دچار خشکی دهان در خواب می‌شوند.
علت خشکی دهان در شب
کسانی که هنگام شب دچار خشکی دهان می‌شوند بهتر است بدانند که علت خشکی دهان در شب معمولا یکی از موارد زیر است:
- ننوشیدن آب کافی در شب که باعث کم آبی بدن میشود.
- تنفس دهانی
- بازگشت اسید معده به دهان
- آپنه انسدادی
- خر و پف
- بالا بودن شاخص توده بدنی و چاقی
روش های درمان خشکی دهان
برای تشخیص علت و درمان خشکی دهان شما می‌توانید به دندانپزشک یا متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه نمایید. به طور معمول برای درمان خشکی دهان یکی از روش‌های زیر توصیه میشود:
- تغییر دارو: گاهی می‌توان با تشخیص پزشک داروهایی که باعث خشکی دهان می‌شوند را با داروهای مشابه جایگزین کرد.
- استفاده از مرطوب کننده دهان: در برخی موارد استفاده از محصولات مرطوب کننده دهان مانند محلول‌های دهانی بدون نسخه، داروهای نیازمند نسخه و بزاق مصنوعی می‌تواند باعث افزایش لغزندگی و رفع مشکل خشکی حفره دهان شود. دهانشویه‌های حاوی زایلیتول نیز می‌تواند برای رفع خشکی دهان موثر باشد
- داروهای تحریک ترشح بزاق: اگر خشکی دهان شدید باشد، پزشک یا دندانپزشک داروهای تحریک ترشح بزاق مانند پیلوکارپین، برم هگزین یا یویملین تجویز می‌کند. به علاوه اقداماتی برای حفاظت از دندان‌ها در برابر پوسیدگی و عفونت دهان انجام می‌گیرد.
درمان های خانگی خشکی دهان
برخی اقدامات و روش‌های خانگی می‌تواند بدون نیاز به مراجعه به پزشک مشکل خشک بودن حفره دهان را تا حدی بر طرف کند. برای جلوگیری از خشک شدن دهان و درمان دهان خشک اقدامات زیر را انجام دهید.
- روزانه مقدار زیادی آب بنوشید
- کشیدن سیگار، نوشیدن الکل و کافئین را ترک کنید.
- از محیط‌های خشک و گرم دوری کنید.
- آدامس بدون شکر بجوید.
- آبنبات‌های بدون شکر یا تکه‌های یخ بمکید.
- در خانه دستگاه بخور بگذارید.
- مصرف موارد غذایی خشک، شور و چرب را به حداقل برسانید
- مصرف میوه و سبزیجات را افزایش دهید.
- تنفس دهانی را ترک کرده و سعی کنید از راه بینی نفس بکشید.
- بدون تجویز پزشک داروهای ضد حساسیت و ضد احتقان مصرف نکنید.
- از خمیردندان و دهانشویه حاوی فلوراید استفاده کنید.
داروی گیاهی برای درمان خشک بودن دهان
مصرف برخی گیاهان دارویی می‌تواند تولید بزاق را تحریک کرده و از خشک شدن دهان جلوگیری کند. از جمله:
- زنجبیل
- آلوئه ورا
- ریشه گل ختمی
- فلفل دلمه ای
- ریشه هالی هاک
کلام آخر
در این مقاله در مورد علل ایجاد خشکی دهان و روش‌های درمان آن به طور مفصل صحبت کردیم. اگر مشکل خشکی دهان شما شدید بوده و با علائم دیگری مانند زخم‌های دهانی و غلیظ شدن بزاق همراه است، یا اگر بیماری زمینه‌ای دارید و داروی خاصی مصرف می‌کنید، برای بررسی علت و درمان خشک بودن دهان به پزشک یا دندانپزشک مراجعه نمایید.
