ارتودنسی متحرک و راحتی استفاده از آن بسیار جذاب و وسوسه‌کننده است. اما با تنوع قابل قبول این دستگاه‌ها، نمی‌توان این مدل درمان را برای تمام ناهنجاری‌ها و بیمارها تجویز کرد.
برای آشنایی کامل با ارتودنسی متحرک چیست و انواع‌اش، شرایط استفاده از آن، مزایا و معایبی که دارد و ارتودنسی متحرک برای چه دندان هایی است، با ما همراه باشید.
ارتودنسی متحرک چیست؟
بدون هیچ‌گونه محدودیت سنی، این مدل‌ها مثل بریسهای فلزی یا سرامیکی به دندان‌های شما نمی‌چسبند و می‌توانید به راحتی آنها را (البته در زمان‌هایی خاص مثل خوردن غذا) از دهانتان خارج کنید و بعد بدون نیاز به کمک متخصص ارتودنسی آنها را در سر جای خود قرار دهید.
از نظر تخصصی مدل متحرک انواع گوناگونی دارد که هریک با هدف مشخصی تجویز میشود. اما چیزی که به طور عمومی «ارتودنسی متحرک» شناخته میشود، طوری که بتواند دندانها را مرتب کند، معمولا همان پلاک‌های شفافی هستند که به نام «اینویزالاین» یا حتی «ارتودنسی نامرئی» شناخته می‌شوند.
مدل دیگری که کم و بیش بین عموم به این عنوان شناخته میشود، ریتینرها یا نگهدارنده‌ها هستند که در اصل دندانها را جابه‌جا نمی‌کنند بلکه به ثبات دندان‌های اصلاح شده کمک میکنند. اجازه دهید در ادامه انواعِ این بریس‌ها را دقیق‌تر بررسی می کنیم.
آشنایی با انواع ارتودنسی متحرک
دستگاههای ارتودنسی را در چهار دسته اصلی می‌توان قرار داد: بریسهای ثابت، بریسهای متحرک، دستگاههای فانکشنال و هدگیرها که در اصل وسیله ارتودنسی نیستند، اما در برخی شرایط با سایر دستگاه‌ها تجویز می‌شوند.
در ادامه مهمترین انواع ارتودنسی متحرک را با توضیحات کامل بیان کرده‌ایم:
پلاک‌ها یا الاینرهای شفاف
این ترازکننده‌های بدون رنگ و سفارشی (که معروف‌ترین و بهترین‌شان برند اینویزالاین است) نه تنها قابل جابه‌جایی‌اند، بلکه عملا دیده نمی‌شوند. به همین خاطر به آنها ارتودنسی نامرئی هم می‌گویند.
این مدل انتخاب اول کسانی‌ست که حفظ زیبایی و حالت طبیعی چهره در طول درمان برایشان اهمیت دارد. الاینرهای شفاف از نیروی تدریجی برای حرکت دادن دندانها استفاده میکنند؛ و باید حداقل ۲۰ ساعت در روز استفاده شوند تا بهترین نتیجه را داشته باشند.
در طول دوره درمان با ارتودنسی متحرک، بیمار باید از چندین الاینر (ده تا پانزده) استفاده کند تا دندانها در موقعیت صحیح‌شان ثابت شوند. اما نهایتا و به طور کلی، طول درمان آنها از بریسهای ثابت سنتی کوتاه‌تر است.
پلاک متحرک بعد از اتمام ارتودنسی
ریتینر یا تثبیت‌کننده ارتودنسی را حتما دیده‌اید؛ کافی‌ست به آخرین مراحل درمان افرادی که اطراف‌تان ارتودنسی کرده‌اند فکر کنید. بدون استفاده از این وسیله‌ها، احتمال بالایی وجود دارد که دندانها پس از برداشتن براکت‌ها حرکت کنند.
همان‌طور که از تصویرها و فیلم ارتودنسی متحرک برمی‌آید، شناخته‌شده‌ترین تثبیت‌کننده، ریتینر هاولی است که از پلاستیک و سیم ساخته شده، و برای تثبیت دندان‌های فک بالا کاربرد دارد. ریتینرهای شفاف (شبیه به ارتودنسی‌های نامرئی) هم موجود و محبوب‌اند.
این دستگاه‌ها نیروی خاصی به دندانها وارد نمی‌کنند، بلکه آنها را در جای خود ثابت نگه می‌دارند؛ همان‌طور که از نام‌شان هم مشخص است.
ارتودنسی متحرک فانکشنال
وسایل متحرکی هم هستند که هیچ نیروی مستقیمی به دندانها یا فکها وارد نمی‌کند و بیشتر به عنوان دستگاههای ارتودنسی فانکشنال شناخته می‌شوند، از جمله:
- بایونیتور: ابزاری ارتوپدی است و رشد استخوان‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- اکتیویتور: عملکرد فک را اصلاح میکند.
- تنظیم‌کننده فرانکل: روی رشد تأثیر می‌گذارد تا توسعه اسکلتی یا دندانی مطلوب ایجاد شود.
ارتودنسی‌های فانکشنال معمولا از یک قطعه تشکیل شده، و می‌توان آنها را مثل دو بریس متحرک که به هم چسبیده‌اند، توصیف کرد. این دستگاه‌ها معمولا به طور آزاد و شل‌گونه در دهان قرار می‌گیرند؛ اما به گونه‌ای طراحی شده‌اند که هنگام بستن دهان، روی حرکات فک تأثیر بگذارد.
این باعث تقویت یا فعال شدن عضلات صورت، ماهیچههای جویدن و ماهیچههای زبان میشود. برخی نمونه‌ها صفحه‌های کوچکی هم دارند که لب‌ها و گونه‌ها را از دندانها دور میکند. هدفِ اینکار این است که ماهیچههای فعال شده و تغییر یافته (روی بافت نرم دندانها)، نامرتبی را اصلاح کند.
انواع ارتودنسی متحرک معمولا برای عملیاتی مانند جلو بردن فک پایین استفاده میشود.
پلاک متحرک با فنر زد (Z)
این پلاک بیشتر برای اصلاح دندان‌های قدامیِ عقب تجویز می‌شوند. به کمک این پلاک‌ها، دندان به سمت جلو حرکت میکند و با دندان‌های دیگر هم‌ردیف میشود.
وسیع‌کننده کام
پالاتال اکسپندر یا وسیع‌کننده کام وسیله‌ای است که برای وسیع کردن فکها (به ویژه فک بالا) و گسترش سقف دهان افراد جوان‌تر به کار میرود. افرادی که فک کوچکی دارند، به شدت در معرض کج شدن یا ازدحام دندانها هستند. این وسیله از این اتفاق به خوبی جلوگیری میکند.
فضا نگهدارنده
کمتر در یک فیلم ارتودنسی متحرک دستگاهی مانند فضا نگهدارنده یا اسپیس مینتینر را می‌بینید. اما این وسیله هم جزو درمان‌های متحرکِ مهم است، که مانند مورد قبل برای بیمارهای کم سن و سال تجویز میشود.
اما این نوع دستگاه ارتودنسی متحرک برای چه دندان هایی است؟ فضا نگهدارنده‌ها زمانی کاربرد دارند که یک دندان شیری زودتر از موعد بیفتد. در این حالت متخصص، این وسیله کوچک را در جای دندانی که افتاده است قرار می‌دهد تا دندان‌های دیگر کج نشوند، و دندان دائمی هم به درستی رشد کند و در جای خود قرار بگیرد.
( محتوای پیشنهادی: آشنایی با ارتودنسی دیمون )
هدگیر ارتودنسی
هدگیر ارتودنسی، ابزاری است که به سر بیمار و قسمتی از دندان‌های جلویی متصل میشود. این ابزار می‌تواند یک نیروی کششی در قسمت جلویی دندانها ایجاد کرده و حرکت فک را کنترل خواهد کرد.
از این ابزار، برای رفع ناهنجاریهای شدید دندانی استفاده میشود. به طوری که اگر عکس ارتودنسی متحرک قبل و بعد که با این دستگاه انجام شده را مشاهده کنید، از تاثیرات آن شگفت زده خواهید شد.
فیلم ارتودنسی متحرک دندان
برای آشنایی بیشتر با این نوع ارتودنسی و نحوه عملکرد آن، پیشنهاد می کنیم فیلم زیر را ببینید تا تفاوت پلاک ارتودنسی متحرک را با پلاک ثابت کاملا متوجه شوید.
ارتودنسی متحرک برای چه دندان هایی است؟
حال که متوجه شدید ارتودنسی متحرک چیست، اجازه دهید بررسی کنیم که این روش درمانی برای چه دندان هایی مناسب است. ارتودنسی متحرک برای دندان‌های مناسب است که نا منظمی خفیفی دارند؛ برای مثال ممکن است دندان کمی کج شده و از محل درست خود منحرف شده باشد.
در واقع دندان‌هایی که کمی کج شده‌اند و باید به‌صورت افقی به راست یا چپ بچرخند تا در جای درست قرار بگیرند، با استفاده از این روش قابل درمان خواهند بود.
بریسهای متحرک، ممکن است به شکل درمان اصلی استفاده شوند؛ یعنی دندان پزشک با توجه به خفیف بودن ناهنجاری، فقط این روش را تجویز کند. یا اینکه ممکن است به‌عنوان کمک درمان یا در مراحل پایانی درمان، با روش‌های دیگر ترکیب شده و مورد استفاده قرار بگیرند.
( محتوای پیشنهادی: تفاوت ارتودنسی ثابت و متحرک )
ارتودنسی متحرک برای چه افرادی مناسب است؟
حال که متوجه شدید ارتودنسی متحرک برای چه دندان هایی است، بد نیست این نکته را هم بدانید که چه افرادی میتوانند از این روش درمانی استفاده کنند.
به طور کلی باید گفت افرادی که از مشکلات و ناهنجاریهای زیر رنج میبرند، میتوانند از این نوع ارتودنسی استفاده کنند:
- دندان‌های کج شده
- اورجت و اوربایت مثبت و معکوس
- اپن بایت (وجود فاصله بین فک بالا و پایین)
- اصلاح موقعیت دندان ها و فک در ارتودنسی کودکان با استفاده از پلاک های متحرک
پلاک متحرک دندان چگونه کار میکند؟
در مدل‌هایی که از صفحه‌های پلاستیکی تشکیل شده‌اند، یک صفحه فنجانی-شکل برای فک بالا و یک صفحه قوس-مانند برای فک پایین طراحی میشود. این توضیحات را می‌توانید به طور کامل در تصویر بالا مشاهده کنید. این بریس‌ها به صورت سفارشی برای هرفرد ساخته شده، و تنها برای خود فرد مناسب خواهد بود.
بریسهای متحرک به راحتی در دهان قرار گرفته، و باید روزانه حدود بیست ساعت استفاده شوند. وقتی غذا می‌خورید، مسواک می‌زنید یا ورزش می‌کنید می‌توانید پلاک متحرک دندان را بیرون بیاورید و در جعبه مخصوص‌اش قرار دهید.
این صفحه‌های پلاستیکی سیم‌های حلقه‌ای یا U شکلی هم دارند که اطراف دندانها قرار می‌گیرند و بریس را در جای خود نگه می‌دارند. آنها همچنین به دندان‌های خاصی فشار می‌آورند تا موقعیت‌شان اصلاح شود.
این بریس‌ها معمولا چندپیچ هم دارند. به کمک این پیچ‌ها، هروقت دندانها یا فکها کمی جابه‌جا شدند، بریس باز میشود تا به اعمال نیرو ادامه دهد. استخوان‌های فک هم از این طریق تحت تأثیر قرار می‌گیرند. مثلا یک فک بالای باریک و کوچک را می‌توان با این دستگاه‌ها به تدریج باز کرد.
این پیچ‌ها را یا می‌توانید خودتان در خانه تنظیم کنید (متخصص روش را به شما خواهد گفت، فیلم ارتودنسی متحرک هم کمک‌کننده است). یا باید در جلسه‌های ویزیت توسط خود ارتودنتیست تنظیم شوند.
مشخصا اگر از پلاک‌های شفاف استفاده کنید، با حرکت تدریجی دندانها باید دوباره قالب‌گیری و از یک پلاک جدید استفاده کنید.
عوارض پلاک متحرک ارتودنسی چیست؟
درمان دندان با این روش، یکسری ایراد هم دارد که در فیلم ارتودنسی متحرک خیلی واضح نیست، برای مثال:
- هنگام شروع استفاده و بعد از سفت کردن پیچ‌ها، این بریس‌ها میتوانند باعث ناراحتی یا درد شوند؛ اما معمولا همچنان درد کمتری نسبت به مدل‌های ثابت دارند.
- استفاده از بریسهای متحرک (حداقل در ابتدا) می‌تواند روی گفتار شما تأثیر بگذارد. به همین دلیل بسیاری از افراد وقتی باید زیاد صحبت کنند، آن را از دهان خود خارج میکنند.
- متحرک بودن این دستگاه‌ها بعضا می‌تواند به یکی از معایب ارتودنسی متحرک تبدیل شود، به ویژه اگر سن بیمار کم باشد. افراد باید دقیقا همان‌طور که متخصص توصیه میکند از آنها استفاده کنند تا نتیجه مطلوب باشد.
- نامرتب بودن دندانها و فکها (در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان) با بریسهای ثابت کاملا اصلاح میشود. اما نمونه‌های متحرک برای ناهنجاریهای پیچیده کارایی ندارند، و بیشتر برای اصلاح مشکلات جزئی به کار می‌روند.
- گاهی اوقات، هزینه بالا هم می‌تواند از معایب ارتودنسی متحرک محسوب شود. مثلا هزینه پلاک‌های شفافِ اینویزالاین از برخی پلاک‌های ثابت بیشتر است.
مزایای ارتودنسی متحرک چیست؟
بین مزایای ارتودنسی متحرک، چندمورد بسیار پررنگ‌تر هستند:
- اینکه می‌توان گاهی اوقات، مثلا در موقعیت‌های رسمی و حساس، آن را از دهان خارج کرد یک مزیت عالی‌ست. همچنین، شما می‌توانید مانند گذشته غذا میل کنید، و مجبور نیستید از برخی غذاها (که پاشنه آشیل بریسهای ثابت‌اند) اجتناب کنید.
- هنگام ورزش هم معمولا این بریس‌ها از دهان خارج می‌شوند. برای اینکه مطمئن شوید اینکار لازم است یا نه، با ارتودنتیست‌تان مشورت کنید.
- موقع مسواک زدن می‌توانید بریس‌ها را بردارید، و طبق معمول و بدون مانع و پیچیدگی دندان‌هایتان را تمیز کنید. خود بریس‌ها هم باید با مواد مناسب تمیز شوند؛ و یکی دیگر از مزایای ارتودنسی متحرک این است که پاک کردن آنها هم به مراتب از ارتودنسی ثابت ساده‌تر است.
- نمونه‌های نامرئی از جنبه زیبایی نظر بیماران را بسیار به خود جلب میکنند، چون تنها از فاصله نزدیک می‌توان آنها را تشخیص داد.
- برخلاف مدل‌های سنتی و فلزی، تقریبا اصلا دهان را زخم نمی‌کنند. به دندانها هم آسیب‌هایی مانند تحلیل ریشه تحمیل نمی‌کنند.
- تنظیم ساده‌ی این دستگاه‌ها هم از جمله مزایای ارتودنسی متحرک محسوب میشود. موردی که هم روند درمان را روان‌تر میکند، هم در صورت بروز ناراحتی می‌توان به سرعت مشکل را با تنظیم مجدد برطرف کرد.
- مراحل آماده‌سازی و نصب آن اصلا وقت مراجعه‌کننده را نمی‌گیرد.
ارتودنسی متحرک مناسب چه ناهنجاری هایی نیست؟
یک سری از موارد است که پلاک متحرک دندان نمی‌تواند برای درمان ناهنجاری‌ها مناسب باشد. زمانی که شلوغی و پیچیدگی دندانها زیاد باشد، و یا مشکلات فکی زیاد است، نمی‌توان انتظار داشت که درمان با پلاک های متحرک حل می شود.
چرا که در چنین شرایطی نیاز به فشارهای بیشتری است تا ناهنجاری ها رفع شود که پلاک های متحرک نمی‌توانند این کار را به صورت کامل انجام دهند.
دوره درمان ارتودنسی متحرک چقدر است؟
بسته به فاکتورهایی مانند هدف استفاده، وضعیت و میزان ناهنجاری بیمار و نوع دستگاه، طول دوره درمان ارتودنسی متحرک می‌تواند از ۴ تا ۱۸ ماه متغیر باشد. در جلسه‌های ویزیت با متخصص، طول درمان به طور دقیق‌تر به بیمار اعلام میشود.
ارتودنسی متحرک تا چه سنی امکان‌پذیر است؟
به طور کلی، در حالتی که از پلاک متحرک در مراحل انتهایی درمان استفاده نشود، بریسهای متحرک معمولا وقتی کاربرد دارند که دندانها و فکها هنوز در حال رشد هستند.
یعنی کودکان، نوجوانان و بزرگسالان هم میتوانند از این روش بهره ببرند، اما طول دوره درمان ارتودنسی متحرک در این حالت بیشتر است و هزینه هم بالاتر میرود.
نکات نگهداری از ارتودنسی متحرک
بعد از انجام ارتودنسی متحرک فک پایین یا بالا، باید به درستی از ابزارهای مربوط به این ارتودنسی نگهداری کنید تا بهترین نتیجه را از درمان خود بگیرید.
در اینجا به نکات مهم برای نگهداری از این ارتودنسی اشاره خواهیم کرد:
- قبل از خوردن غذا، پلاک ارتودنسی را خارج کنید و مسواک بزنید، سپس آن را سرجای خود قرار دهید.
- هر بار که دندان‌هایتان را مسواک می‌زنید، با یک مسواک نرم و مخصوص، الاینرها و پلاک‌های ارتودنسی متحرک را هم تمیز کنید.
- نیازی به استفاده از خمیر دندان برای تمیز کردن ارتودنسی متحرک نیست.
- الاینرها باید ۲۲ ساعت در دهان شما باشند تا نتیجه مطلوبی را از آنها بگیرید. در دوساعت باقی مانده، آنها را داخل آب سرد قرار دهید.
- در حین خوردن نوشیدنی‌های رنگی و گاز دار، حتما پلاک‌های ارتودنسی را از دهان خارج کنید.
- تا زمانی که این پلاک‌ها در دهانتان قرار دارند، از مصرف سیگار و دخانیات خودداری کنید.
- در صورتی که پلاک‌های ارتودنسی دچار تغییر رنگ یا هر گونه تغییر ظاهری شدند، حتما با پزشک خود در این خصوص مشورت کنید.
نحوه تمیز کردن پلاک متحرک دندان
یکی از نکات مهم، هنگام استفاده از پلاک‌های متحرک توجه به بهداشت آنهاست، به همین دلیل باید نحوه تمیز کردن پلاک و تجهیزات متحرک را بدانید و از انجام آن غافل نشوید.
برای تمیز کردن پلاک‌ها کافی است تمامی نکات زیر را در نظر بگیرید:
- حتما برای شستشو پلاک از مسواک های نرم استفاده کنید.
- برای تمیز کردن آنها از یک شوینده ملایم مث آب و صابون رقیق شده استفاده کنید.
- قبل از شستشو، اول با آب پلاک را بشویید تا مواد غذایی که گیر کرده به طور کامل شسته شوند.
- بهتر است که پلاک ها را ضد عفونی کنید، برای این کار می‌توانید از قرص‌های از بین برنده باکتری استفاده کنید.
پلاک متحرک برای درمان ناهنجاری فک
یکی از سوالات متداول این است که آیا پلاک های متحرک میتوانند ناهنجاری هایی مثل جلوزدگی فک را برطرف کنند یا نه؟ بهترین جواب به این سوال این است که بهتر است به متخصص مراجعه کنید.
متخصص بعد از بررسی میزان جلوزدگی فک و ناهنجاری‌ها، تشخیص می‌دهد که این درمان برای شما مناسب است یا نه.
به طور کلی مشکلات خیلی خفیف، آن هم در بلند مدت قابل درمان است و برای رفع ناهنجاریهای شدید، لازم است که از درمان با براکت ثابت استفاده کنید.
منظور از ارتودنسی متحرک فک پایین چیست؟
در واقع زمانی که از ارتودنسی با براکت متحرک برای فک پایین حرف می‌زنند، منظور استفاده از همان دستگاه فانکشنال است که برای اصلاح ناهنجاریهای مربوط به عقب بودن فک پایین و یا مشکلات فکی کلاس دو استفاده میشود.
در واقع زمانی که فک پایین کمتر رشد کرده است، از ارتودنسی متحرک از نوع فانکشنال برای همتراز کردن فک ها کمک می‌گیرند.
سوالات متداول
در ادامه به پرسش های پرتکرار شما در مورد ارتودنسی متحرک پاسخ میدهیم.
هزینه ارتودنسی متحرک چقدر است؟
هزینه ارتودنسی شامل مشاوره، رادیوگرافی، قالب‌گیری، ساخت بریس، جلسه‌های تنظیم و … می باشد که بسته به نوع درمان، این هزینه می‌تواند کاهش یا افزایش پیدا کند. برای اطلاع بیشتر از هزینه ها به صفحه “هزینه ارتودنسی” مراجعه کنید.
ارتودنسی متحرک برای چه دندان هایی است؟
این گزینه(ها) برای رفع ناهنجاریهای خفیف تا متوسط، تغییر وضعیت تک و رفع مشکلات فکی و اسکلتی در کودکان مناسب است. شلوغ شدید دندانها، نیاز به چرخشهای چندگانه، مال اکلوژن در فک پایین، اپن بایت و دیپ بایت شدید با بریسهای متحرک برطرف نمیشود.
آیا انحراف فک با دستگاههای متحرک درمان‌پذیر است؟
همان‌طور که اشاره کردیم، چنین مشکل پیچیده‌ای با دستگاههای متحرک درمان نمیشود، به ویژه در بیماران بزرگسال. عدم تقارن و انحراف فک، با ارتودنسی ثابت و جراحی برطرف میشود.
ارتودنسی متحرک بهتر است یا ارتودنسی ثابت؟
بدون معاینه بیمار نزد متخصص ارتودنسی، هیچ جواب مشخصی نمی‌توان داد. حتی پس از مشخص شدن ثابت یا متحرک بودن درمان، اینکار کدام روش بهترین گزینه است هم باید توسط ارتودنتیست مشخص و تجویز شود.
آیا استفاده از دستگاههای متحرک درد دارد؟
در روزهای اولیه، بریسهای متحرک کمی ماهیچههای دهان و دندانها را حساس میکنند که کاملا طبیعیست و به سرعت عادی میشود.
طول دوره درمان ارتودنسی متحرک چقدر طول می‌کشد؟
این دوره می‌تواند از ۴ تا ۱۸ ماه متغیر باشد. در جلسه‌های ویزیت با ارتودنتیست، طول درمان به طور دقیق‌تر به بیمار اعلام میشود.
دستگاههای متحرک را چطور باید تمیز کرد؟
به دلیل امکان خروج این دستگاه‌ها از دهان، به راحتی می‌توان تمیزشان کرد. برای اینکار معمولا از شوینده‌های مخصوص استفاده میشود.
هرچند بعضا می‌توان آنها را با شوینده‌های معمولی هم شست‌وشو داد؛ اما به صورت پیش‌فرض، اصلا آنها را در آب نجوشانید و از خمیر دندان هم برای پاک کردن‌شان استفاده نکنید.
حالا که دقیقا می‌دانید ارتودنسی متحرک چیست و چه کاربردی دارد، با دقت بهتری می‌توانید حدس بزنید که ارتودنسی متحرک برای چه دندان هایی است. اگر دندان‌های کجی دارید یا هنگام بستن دهان فک بالا و پایین‌تان درست روی هم قرار نمی‌گیرد، موقعیت دندانها یا فکها باید اصلاح شود.
هرچه مشکل پیچیده‌تر باشد، متاسفانه کارایی ارتودنسی متحرک (علی‌رغم نکات مثبتی که دارد)، برای شما کمتر میشود. با معاینه دقیق وضعیت شما، مشخص میشود که کدام روش ثابت یا متحرک بهتر و موثرتر خواهد بود.
دکتر «علیرضا خدیوی» متخصص ارتودنسی میرداماد، شرق تهران و مرکز تهران پذیرای شما هستند.
