رفع ناهنجاری‌های دهان و دندان به کمک ارتودنسی شامل طیف وسیعی از تکنیک‌ها و ابزارها می‌شود. اگر فقط کمی درباره این درمان و روش‌های مختلف آن جست‌وجو کنید، نام‌های گوناگونی به چشم‌تان می‌خورد؛ از بریس‌های ثابت و متحرک گرفته تا پلاک ارتودنسی و لوازم فانکشنال همگی جزو پلاک های ارتودنسی هستند.
اینجا قصد داریم پلاک دندان ارتودنسی را به طور کاملا بررسی کنیم، تا انواع این ابزارها و کارایی‌شان در روند مرتب کردن دندان‌ها را بهتر درک کنید.
پلاک ارتودنسی چیست؟
به زبان ساده، پلاک ارتودنسی (Orthodontic Plate) یک دستگاه ارتودنسی رایج است، که بیشتر از پلاستیک و فلز (و بعضا تنها پلاستیک) ساخته می‌شود.
این دستگاه یک صفحه پلاستیکی قالب‌گیری شده دارد که پشت دندان‌ها قرار می‌گیرد؛ یک سیم فلزی هم دارد که جلوی دندان‌ها دیده می‌شود. گاهی اوقات به جای سیم، این دستگاه از زائده‌هایی زبانه مانند و فلزی برای نگه داشتن صفحه روی دندان‌ها به عنوان ارتودنسی متحرک استفاده می‌کند.
پلاک دندان ارتودنسی از طریق قالب‌گیری یا اسکن سه‌بعدی (در حالت ایده‌آل) ساخته می‌شود. در لابراتور دندان‌سازی، مدلی از دندان‌های بیمار ساخته می‌شود. با استفاده از این مدل، ارتودنتیست پلاک را طراحی می‌کند و لابراتور آن را می‌سازد. معمولا بیمار می‌تواند با انتخاب رنگ پلاستیک پلاک متحرک دندان آن را به نحوی شخصی‌سازی کند.
کاربرد پلاک متحرک چیست؟
پلاک دندان ارتودنسی در اصل در چنین موقعیت‌هایی کاربرد دارد:
- پلاک های غیرفعال: نگه داشتن دندان‌ها در جای خود و تثبیت موقعیت آنها، که در این صورت از “پلاک نگهدارنده” (Retainer Plates) استفاده می‌شود
- پلاک های فعال: اعمال اصلاحات کوچک در برخی از دندان‌ها و کاربرد موثر در ارتودنسی کودکان
کاربرد پلاک متحرک در رفع آندربایت (یا کراس‌بایت دندان‌های جلو) را هم نباید از قلم انداخت. پلاکی که برای رفع آندربایت استفاده می‌شود معمولا فنرهایی پشت دندان‌های جلویی دارد تا دندان‌های جلویی که از دندان‌های پایینی جلو زده‌اند را اصلاح کند.
وقتی دندان‌ها کمی حرکت کردند، کاربرد پلاک متحرک از دست می‌رود و پلیت منفعل می‌شود. برای اینکه دستگاه دوباره به ناحیه مشکل‌دار نیرو وارد کند، باید آن را مجددا تنظیم کرد. اینکار معمولا توسط ارتودنتیست در جلسه‌های منظم معاینه انجام می‌شود.
تفاوت این پلاک‌ها با نگهدارنده‌ها چیست؟
نگهدارنده‌ها یا ریتینرها را در نظر بگیرید. این پلاک‌ها به عنوان «پلیت‌های غیرفعال» هم شناخته میشوند؛ چون اکثرا از آنها برای نگه داشتن دندان‌ها در محل فعلی‌شان استفاده می‌شود.
وقتی از پلاک صحبت می‌شود، اکثرا یاد نگهدارنده‌ها یا می‌افتند. اگر بخواهیم تخصصی صحبت کنیم، باید بگوییم که پلیت یا پلاک ارتودنسی نگهدارنده‌ای است که برای اعمال نیروی ملایم در صورت نیاز اصلاح شده. در واقع یک «پلیت فعال» دندان‌ها را حرکت می‌دهد و موقعیت آنها را تغییر می‌دهد، مانند بریس‌ها اما نه همیشه با قدرت و کنترل آنها.
تفاوت پلاک متحرک دندان با الاینرهای شفاف چیست؟
الاینرها به جای اینکه با دست ساخته شده و در هرویزیت تنظیم شوند، یک‌سری ترازکننده (Aligner) یا سینی (Tray) هستند که در پروسه درمان چندبار ساخته میشوند. هربار که دندان‌ها کمی حرکت می‌کنند، باید از یک الاینر جدید استفاده کرد چون آنها مانند انواع پلاک دندان قابل تنظیم نیستند.
برخلاف پلاک دندان ارتودنسی، با الاینرهای شفاف می‌توان تمام دندان‌ها را همزمان با حرکات بسیار دقیق حرکت داد؛ البته در ناهنجاری‌های جزئی. ترازکننده‌هایی مانند اینویزیلاین در شرایطی که کنترل بیشتر یا حرکت زیاد لازم است، مناسب‌تر از پلاک های متحرک ارتودنسی هستند.
تفاوت پلاک ارتودنسی با دستگاه‌های فانکشنال چیست؟
دستگاه‌های فانکشنال (Functional Appliances) در واقع نوع پیچیده‌تری از پلاک‌ها هستند که عملکرد خاص خود را دارند. این دستگاه‌ها جهت رشد دندان‌ها و فک‌ها را تغییر می‌دهند، به خصوص در کودکانی که دندان‌های بالایی آنها بیرون زده است.
مهمترین این دستگاه‌ها عبارت‌اند از تویین بلاک، دیستال جت، وسیع‌کننده کام.
انواع پلاک دندان
تعریف دقیق پلاک‌ها و تفاوت آنها با دستگاه‌های مشابه را بررسی کردیم؛ و متوجه شدیم پلاک ارتودنسی مانند نگهدارنده‌ای اصلاح شده است، که فشار ملایمی را به دندان‌ها وارد می‌کند و حرکت‌شان می‌دهد. در این بخش با انواع پلاک های ارتودنسی بیشتر آشنا می‌شویم.
نگهدارنده‌ها
گفتیم که پس از درمان ارتودنسی، برای حفظ دندان‌ها در موقعیت صحیح از نگهدارنده‌ها استفاده می‌شود که افرادی زیادی آنها را تحت عنوان پلاک دندان ارتودنسی می‌شناسند. پس از چندماه اول که از نگهدارنده‌ها به طور تمام‌وقت استفاده می‌شود، بیشتر بیماران پس از مدتی (با مشورت متخصص) تنها هنگام خواب از پلاک استفاده می‌کنند.
بین انواع پلاک ارتودنسی دندان، نمونه مناسب با توجه به نیازها و شرایط بیمار تجویز می‌شود.
نگهدارنده متحرک هاولی
ریتینرهای هاولی (Removable Hawley Wire Retainers) را حتما دیده‌اید. این نگهدارنده‌های رایج و بادوام می‌توانند سفت یا تعمیر شوند و باعث شوند تا بایت به مرور زمان در موقعیت بهتری قرار گیرد. البته این پلاک‌های نگهدارنده ایراداتی هم دارند، مثلا:
- سطح بایت (گاز زدن) دندان‌ها را نمی‌پوشاند؛ در نتیجه در برابر ساییدگی محافظتی فراهم نمی‌کند.
- تا حد خفیفی به دندان‌ها اجازه حرکت می‌دهد.
- تعویض آنها چندان اقتصادی نیست.
- برخلاف پلاک متحرک دندان پلاستیکی نامرئی نیست و سیم فلزی آن جلب توجه می‌کند.
- پوشش حجیم کام توسط آن برای برخی بیماران آزاردهنده است.
نگهدارنده پلاستیکی شفاف
این نمونه‌های تقریبا نامرئی دندان‌ها را دقیقا در موقعیت جدید و مطلوب‌شان نگه می‌دارند. آنها از دندان‌ها در برابر ساییدگی هم محافظت می‌کنند و نسبت به سایر نگهدارنده‌ها هزینه جایگزینی کمتری دارند.
ویژگی مثبت این پلاک دندان ارتودنسی این است که اگر دندان‌ها حرکتی جزئی داشته باشند، پوشیدن تمام‌وقت آنها می‌تواند به بازگرداندن دندان‌ها به موقعیت درست‌شان کمک کند.
نگهدارنده دائمی
نگهدارنده چسبانده شده ثابت یا دائمی (Bonded Permanent Retainers) پشت دندان‌ها چسبانده میشوند که در ارتودنسی ثابت به کار می رود. به همین خاطر، دیگر امکان گم کردن آنها وجود ندارد. در صورت نگهداری درست، این ریتینرها سال‌ها دوام می‌آورند.
پلاک ارتودنسی را به راحتی می‌توان درآورد و تمیز کرد. اما تمیز کردن پلاک ارتودنسی، مسواک زدن و نخ دندان کشیدن با این نگهدارنده‌ها ساده نیست. همچنین، باید از خوردن چیزهایی که خیلی سفت هستند پرهیز کرد.
هدگیر معکوس
از هدگیر برای درمان بیمارانی استفاده می‌شود که آندربایت دارند، یعنی دندان‌های پایین از ردیف دندان‌های بالا جلو زده است. هدگیر به آرامی دندان‌ها یا فک بالایی را می‌کشد تا آن را جلو بیاورد. هدگیر معکوس (Reverse Headgear) را می‌توان همراه با وسایل دیگر مانند وسیع‌کننده کام (پایین‌تر تمعرفی شده) یا بریس استفاده کرد.
تویین بلاک
دستگاه تویین بلاک (Twin Block) با تشویق رشد فک پایین به سمت جلو، اوربایت را کاهش می‌دهد. این دستگاه دو پلاک متحرک دندان دارد که مانند قطعات یک پازل کنار هم قرار می‌گیرند.
برای بازآموزی عضلات فک جهت نگه داشتن فک پایین در موقعیت جدید و رسیدن به تغییر مدنظر، تویین بلاک باید تمام‌وقت به مدت ۶ تا ۹ ماه در دهان قرار بگیرد. این دستگاه بیشتر برای کودکان در حال رشد تجویز می‌شود.
دیستال جت
دستگاه دیستال جت (Distal Jet) دندان‌های آسیاب شش‌ساله را به سمت عقب در دهان حرکت می‌دهد. اینکار فضای رشد دندان‌های دیگر را فراهم می‌کند، و میزان شلوغی دندان‌های دائمی را تا حدی کاهش می‌دهد. دیستال جت سه بخش اصلی دارد:
- قسمت اکریلیک پلاستیکی که روی سقف دهان قرار می‌گیرد.
- قطعات فلزی که روی دندان‌های مولر و اطراف آنها قرار می‌گیرد.
- و مکانیسم فنری که از بخش اکریلیک به نوارهای فلزی اطراف دندان‌های آسیاب وصل می‌شود.
مانند برخی پلاک‌های ارتودنسی، این دستگاه برای مدت کوتاهی پس از جاگذاری روی گفتار و بلع تاثیر می‌گذارد. اما بسیار مهم است که بیمار به صحبت کردن و بلع عادی ادامه دهد تا لبها و زبان سریع به دستگاه عادت کنند. شست‌وشو با محلول گرم آب و نمک هم برای کمک به کاهش التهاب و درد عالی‌ست.
وسیع‌کننده کام
وسیع‌کننده کام یا پالاتال اکسپندر (Palatal Expander) از معروف‌ترین دستگاه‌های فانکشنال است که فک بالایی را با فشار ملایم روی دندان‌های آسیاب وسیع می‌کند. همانطور که دو طرف فک بالا از هم دور میشوند، ممکن است بین دندان‌های جلویی فک بالا، فضایی ایجاد شود که طبیعی است.
مشابه پلاک ارتودنسی، این دستگاه هم باید با چرخاندن پیچ‌اش در جلسه‌های ویزیت تنظیم شود. پس از کسب نتیجه مدنظر، دستگاه همچنان برای چندماه در دهان می‌ماند تا جلوی پسرفت را بگیرد.
دستگاه کریر کلاس ۲
این دستگاه (Class 2 Carriere Appliance) برای اصلاح بایت بدون کشیدن دندان‌های دائمی در صورت رویش نادرست دندان‌ها به کار می‌رود. تاثیر این دستگاه مشابه هدگیر است، اما با حجمی بسیار کوچک‌تر. این دستگاه دندان‌های بالایی را به سمت عقب می‌برد تا بایت پیش از قرار گرفتن بریس اصلاح شود.
دستگاه ویلیامز
وسیع‌کننده ویلیامز (Williams Expander) یک وسیله ثابت است که برای وسیع کردن فک پایینی، در حالی که دندان‌های شیری هنوز در جای خود هستند، استفاده می‌شود. همین‌طور که دستگاه عریض می‌شود، ازدحام دندانی هم کمتر می‌شود.
بایت پلیت
تصویر این دستگاه اغلب با عکس پلاک متحرک دندان اشتباه گرفته می‌شود. بایت پلیت (Bite Plate) وسیله‌ای کوچک و اکریلیک با گیره‌های فلزی است که داخل دندان‌های بالایی قرار می‌گیرد. به طور کلی، از این وسیله در ابتدای درمان برای کمک به اصلاح دیپ‌بایت (وقتی دندان‌های بالایی روی دندان‌های پایینی را تا حد زیادی می‌پوشانند) استفاده می‌شود.
مشابه انواع پلاک دندان، بات پلیت هم باید ۲۴ ساعت در روز در دهان باشد، و فقط برای تمیز کردن برداشته شود.
فضا نگهدارنده
فضا نگهدارنده (Space Maintainers) وسایل کوچک ثابتی هستند که روی دندان‌های آسیاب روبه‌روی هم قرار می‌گیرند و با یک میله به هم متصل میشوند. وقتی دندان شیری زودتر از موعد می‌افتد یا کشیده می‌شود، اکثرا این دستگاه به کار می‌رود.
فضا نگهدارنده‌ها معمولا تا زمانی که تمام یا بیشتر دندان‌های دائمی رشد کنند در دهان فرد باقی می‌ماند. که برای اکثر افراد تا ۱۲-۱۳ سالگی است.
آیا می‌توان به جای نصب بریس، شب‌ها از پلاک ارتودنسی استفاده کرد؟
بسیاری از بیماران مایل‌اند برای رفع مشکلات ارتودنسی‌شان به جای بریس از پلاک استفاده کنند. اینکار دقیقا امکان‌پذیر نیست. درمان‌های ارتودنسی در وهله اول به طور فعال دندان‌ها را حرکت می‌دهند. در این مرحله، بیماران باید شبانه‌روز از دستگاه ارتودنسی (که معمولا بریس ثابت یا متحرک) استفاده کنند.
وقتی اصلاح انجام شد، می‌توان از پلاک متحرک دندان تنها در شب و برای حفظ تغییرات استفاده کرد. پلاک معمولا فقط برای اصلاح یک یا دو دندان استفاده می‌شود. با دست طراحی شده است و نسبت به بریس‌های ثابت که قطعات قابل تنظیم بیشتری دارند کنترل کمتری روی آنها داریم.
مزایا و معایب پلاک دندان ارتودنسی
این سوال، سوال دقیقی نیست. پلاک‌های متحرک (و ثابت) هم مانند هرروش درمانی دیگری از جهاتی برای بیمار مناسب هستند، و از جهاتی دیگر ممکن است برای او چالش ایجاد کنند. همانطور که هنگام معرفی انواع پلاک ارتودنسی دیدید.
به عنوان مثال، این ابزارها در وسایل شناخته‌شده‌ترِ ارتودنسی (مانند بریس‌ها یا الاینرهای شفاف) کم‌هزینه‌تر است؛ نگهداری از مدل‌های متحرک هم ساده‌تر است. اما از طرف دیگر، این ابزارها بیشتر مکمل درمان هستند و نمی‌توانند جداگانه چنددندان را حرکت دهند.
نهایتا اگر متخصص استفاده از پلاک دندان ارتودنسی را برای بیمار تجویز کند، فرد می‌تواند صددرصد مطمئن باشد که مزایای این روش از ایرادات و عوارض‌اش بیشتر خواهد بود.
هزینه پلاک متحرک ارتودنسی چقدر است؟
همانطور که دیدید نمونه‌های بسیار متنوعی از پلاک دندان ارتودنسی وجود دارد. بالطبع، بازه هزینه آنها هم بسیار گسترده است. دستگاه‌های فانکشنال معمولا بیشترین هزینه را دارند و می‌توانند تا حدود ۲۰ میلیون تومان هم برای بیمار تمام شود.
از طرف دیگر، پلاک‌های نگهدارنده یا ریتینرها هزینه معقولی دارند و بعضا هزینه آنها به همراه درمان اصلی ارتودنسی محاسبه می‌شود. برای درک بهتر هزینه‌ای که شما باید بپردازید، معاینه کامل برای تشخیص ناهنجاری‌های موجود و تعیین روش و ابزار مناسب برای درمان، ضروری‌ست. ( مشاهده لیست کامل هزینه ارتودنسی دندان)
نحوه استفاده از پلاک متحرک دندان
پلاک ارتودنسی، چه ثابت چه متحرک، برای اولین بار توسط دکتر ارتودنسی در دهان بیمار قرار می‌گیرد و تمام نکات استفاده، نگهداری، تمیز کردن، تنظیم (در صورت لزوم) به او اعلام می‌شود. جلسه‌های بعدی ویزیت هم مشخص میشوند. دستورالعمل‌های گفته‌شده باید به دقت دنبال شوند تا درمان طبق برنامه‌ریزی پیشرفت کند.
یک نکته بسیار مهم برای قرار دادن و خارج کردن مدل‌های متحرک وجود دارد: هنگام قرار دادن پلاک‌ها و خارج کردن آنها از دهان از هردو دست‌تان استفاده کنید. پس از زبان خود برای فشار دادن یا بیرون کشیدن آنها استفاده نکنید، چون ممکن است به سرعت شل شوند یا حتی بشکنند.
چندنکته مهم درباره نحوه استفاده از پلاک دندان متحرک
- اگر از پلاک متحرک دندان استفاده می‌کنید (و نه نمونه‌های متحرک) همیشه آنها را در دهان‌تان بگذارید و تنها وقتی و به قدری آنها را خارج کنید که ارتودنتیست توصیه کرده است.
- اگر طبق دستورالعمل استفاده باید هنگام غذا خوردن (یا هرشرایط دیگری) پلاک خود را بیرون بیاورید، همیشه آنها را در جعبه مخصوص‌شان قرار دهید تا گم نشوند.
- هنگام شنا نگهدارنده‌تان را از دهان خارج کنید.
- پلاک ارتودنسی‌تان را روزی یکبار با آب گرم و مسواک بدون خمیر دندان کاملا تمیز کنید تا پلاک‌ها و بوی بد از بین بروند. از آب داغ استفاده نکنید. از سایر پاک‌کننده‌های لوازم ارتودنسی را می‌توان استفاده کرد؛ اما برای نگهدارنده‌های شفاف، هیچ‌چیز جای مسواک را نمی‌گیرد. مدل‌های فلزی نباید مسواک زده شوند.
- خمیر دندان در نحوه استفاده از پلاک دندان متحرک جایگاهی ندارد، چون ساینده است و می‌تواند ظاهر نگهدارنده‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. برای از بین بردن بو یا تغییر رنگ می‌توان آنها را در سرکه سفید خیس کرد.
- اوایل استفاده از انواع پلاک دندان احتمال دارد صحبت کردن برای شما مشکل باشد. صحبت کردن، خواندن یا آواز خواندن با صدای باعث می‌شود تا سریع‌تر به آن عادت کنید.
- پلاک‌های نگهدارند و فانکشنال عمدتا حساس هستند؛ پس با احتیاط از آنها مراقبت کنید تا نه در روند درمان‌تان تاخیر ایجاد شود، نه مجبور به پرداخت هزینه اضافه شوید. اگر نگهدارنده شما گم شد یا شکست، فورا با ارتودنتیست خود تماس بگیرید.
- علاوه بر آب داغ، پلاک دندان ارتودنسی را از داشبورد داغ ماشین، جیب، ماشین لباسشویی و دستمال کاغذی هم دور نگه دارید.
- همیشه نگهدارنده‌تان را در جلسه‌های ویزیت به همراه داشته باشید. همچنین، اگر سوال یا نگرانی‌ای درباره پلاک ارتودنسی خود دارید یا فکر می‌کنید به تنظیم احتیاج دارد، با ارتودنتیست‌تان تماس بگیرید. سعی نکنید خودتان آن را تنظیم کنید.
امیدواریم حالا دید واضح‌تری درباره انواع پلاک دندان ارتودنسی، شرایط تجویز و نحوه استفاده از آنها داشته باشید. همانطور که متوجه شدید، پلاک یک وسیله پلاستیکی سخت با اجزای فلزی است که اطراف دندان‌های بالا، دندان‌های پایین یا گاهی هردوی آنها قرار می‌گیرد.
اینکه آیا درمان شما تنها با این وسایل امکان‌پذیر است یا خیر، تنها پس از معاینه دقیق توسط ارتودنتیست مشخص می‌شود. ما در سه مطب دکتر «علیرضا خدیوی»، متخصص ارتودنسی، واقع در شرق تهران، مرکز تهران و میرداماد، پذیرای شما هستیم تا پروسه درمان شما را طراحی و برنامه‌ریزی کنیم. جهت دریافت نوبت رایگان روی «رزرو نوبت» بزنید.
